Un book trailer que veu de lonxe

Hai xa algunhas semanas, chegáronme á casa os exemplares da edición coreana d‘O único que queda é o amor, o libro de relatos que publiquei no 2007. E hai uns días chegoume tamén un enlace co vídeo promocional que preparou a editorial Booklight.

Trátase dun vídeo moi sinxelo, que se abre coa cita inicial do libro, tomada da novela Neve de Orhan Pamuk: «E cando me decato de como imos pasar por este mundo sen deixar rastro despois de levar unhas vidas estúpidas, comprendo con rabia que na vida o único que queda é o amor.» Despois da cita, aparecen diversas fotografías que sinalan a presencia do amor ao longo da vida das persoas, o tema que enfía os diversos relatos, para rematar coa portada do libro.

Ben sei que, se lle fago caso ás intencións iniciais, este blog non é o lugar para poñelo. Mais é o primeiro book trailer que lle fan a algún libro meu, así que agardo que se me desculpe esta excepción.

(A imaxe principal desta entrada é un fragmento dunha das ilustracións que Pablo Auladell fixo para O único que queda é o amor.)

 

Era inverno cruel de chumbo e morte

O latexo da vida e da conciencia. Memorias colectivas de Rafael Pillado (Asociación Cultural Fuco Buxán, 2012)

Hoxe é o día 10 de marzo. O Día da Clase Obreira Galega. Unha conmemoración que nos lembra a data do 10 de marzo de 1972, cando en Ferrol os obreiros de Bazán e de Astano foron ametrallados pola policía durante unha manifestación pacífica, co resultado de numerosísimos feridos e dúas persoas mortas, sindicalistas das daquela clandestinas Comisións Obreiras: Amador Rey e Daniel Niebla. Unha data que todos os sindicatos entenden como un día para a lembranza do sucedido, pero tamén para manifestar as reivindicacións laborais e sociais, tan necesarias.

“Era un inverno cruel de chumbo e morte”, o título desta entrada, é o primeiro verso dun emotivo poema que escribiu Darío Xohán Cabana en lembranza daquel día de 1972.

Pareceume que esta era unha data axeitada para reproducir aquí, quitándolle algúns anacos coxunturais, o texto que escribín para a presentación en Vigo, o 18 de setembro de 2012, do libro de Rafael Pillado: O latexo da vida e da conciencia. Memorias colectivas de Rafael Pillado, editado pola Asociación Cultural Fuco Buxán, de Ferrol. Como no texto xa detallo polo miúdo o meu encontro co libro e a miña opinión logo da súa lectura, non engadirei aquí máis nada.

 

TEXTO DA PRESENTACIÓN

Boas tardes a todas as persoas que hoxe nos reunimos aquí, neste museo que foi cárcere ata hai poucos anos e que, xa que logo, aínda garda no seu espazo os sufrimentos, a dor e a rabia, e tamén as alegrías efémeras das persoas que padeceron prisión durante as décadas innobres do franquismo.

Tería que comezar preguntando primeiro qué fago eu aquí, saudando a aparición deste libro de Rafael Pillado. Porque ambos os dous non coincidimos nos camiños da vida, aínda que eu si sabía del e da súa loita, o seu nome e a súa figura eran unha referencia para a xente concienciada da miña xeración. Mais eu non son nin fun do PC, e tampouco das Comisións Obreiras, nin tiña relación coa xente da Bazán, máis alá dalgunhas amizades que fixen durante a miña estadía en Mugardos na década dos oitenta.

Entenderase ben, se relato o meu encontro con este libro. Periodicamente, recibo na miña caixa de correos información dos actos que organiza a Asociación Cultural Fuco Buxán, de Ferrol (o nome xa é unha declaración de principios: Fuco Buxán, compadre da miseria, / curmán das inxusticias e os aldraxes. / Fuco Buxán, ¿non sintes que na Iberia / feden a podre os homes i as paisaxes?) recibín a noticia de que se presentaba en Ferrol un libro de memorias que escribira Rafael Pillado.

Andaba eu daquela embarcado na escritura da miña novela Non hai noite tan longa e levaba ben de tempo documentándome sobre os anos do franquismo, unha documentación imprescindible para darlle vida á historia que quería contar. Daquela, o libro de Pillado interesábame por un dobre motivo: pola persoa en si, por saber como contaba unha vida tan chea de avatares, e tamén porque así podería enchouparme algo máis na vida cotiá durante os anos amargos do franquismo e, tamén, no día a día das persoas que arriscaban a súa vida por mudar as cousas.

Pedín o libro, solicitando que me indicasen o xeito de pagalo. A miña sorpresa veu días despois, cando non só me chegou o libro, senón que viña acompañado dunha dedicatoria moi fermosa de Rafael Pillado.

Comecei a lelo e axiña me decatei de que sobordaba con moito as miñas expectativas iniciais. O que anunciaba o título, O LATEXO DA VIDA E DA CONCIENCIA, era unha realidade. As páxinas do seu libro estaban enchoupadas de vida, nada de letras rutineiras ou funcionariais. Unha vida contada co corazón aberto, unha vida con moitas facetas, desde a máis intimamente biográfica ata a vertente sindical e política. Lino de xeito apaixonado e recomendeino a ben amigas e amigos.

A través dos correos electrónicos, fun vendo que as presentacións se sucedían por diferentes lugares. E, finalmente, o inesperado: unha chamada de Rafael pedíndome que eu falase aquí, na presentación do seu libro en Vigo, a cidade onde resido.

A petición colleume de sorpresa. Como xa dixen, nin son de Comisións, nin do PC, e no seu momento fun crítico coas posicións defendidas por estas organizacións. Mais iso tanto tiña. Non me podía negar, hoxe tiña que estar aquí.

Unhas memorias colectivas

Entenderedes agora por que falarei só deste libro, sen entrar na análise da intensa e apaixonada faceta militante de Rafael Pillado. Iso hai persoas que o saben facer ben mellor ca min, compañeiros de loita e de ideais durante tantos anos. E falarei do que se conta neste volume non só polo que xa dixen, senón tamén polo subtítulo que ten: “Memorias colectivas de Rafael Pillado”. Que gran acerto, o de memorias colectivas!

Eu son cinco anos máis novo que Rafael, que ven sendo da idade da miña irmá, e todo o que Pillado vai contando me fixo revivir momentos da miña vida, e da vida no meu barrio, na escola, na Universidade Laboral de Xixón; momentos da vida comunal, cos amigos, coa xente do barrio; momentos da vida colectiva dos galegos e galegas, e tamén do conxunto de España. Si: nestas páxinas está tamén a memoria dunha xeración.

Memorias colectivas, e sen edulcorante. Non hai por parte de Rafael Pillado tentativas de adornar a vida dura da súa familia nas décadas dos 40 e 50, as necesidades e as condicións precarias en que vivían; o coraxe inmenso da nai e do pai; a importancia do aparello de radio, o espertar á adolescencia, as insatisfaccións xuvenís, o traballo nos talleres (como non sentirse reflectido, eu estiven na Laboral), o servizo militar, o noivado con Pilar… Anacos de vida tan, tan reais, contados con tanta sinceridade, que emociona lelos.

A cerna do libro

Está logo un dos centros esenciais do libro: a loita sindical e a loita política, nos tempos da ditadura, nos tempos da clandestinidade, nos tempos en que traballar pola xustiza e pola liberdade levaba aparellados moitos riscos, moitos perigos.

Neste aspecto, o libro de Rafael Pillado é un texto necesario, oportuno, imprescindible.

É necesario para desmontar esa idea de que o franquismo, nas décadas dos sesenta e dos setenta, foi un período prácido, unha etapa onde a ditadura afrouxou os lazos.

E oportuno nestes tempos que vivimos, cando se suceden as agresións ao mundo do traballo, coa perda de dereitos que tanto tempo e tanta dor levou conquistalos.

É imprescindible para insistir na necesidade  de recuperar e reivindicar tanto sacrificio, tanta loita, tantos esforzos para acadar a liberdade e a democracia neste país. Cando se empeñan en facernos crer que as cousas foron doutro xeito, é importante lembrarlle á sociedade, tamén ás xeracións máis novas, como sucederon as cousas.

(…)

A vida intensa de Rafael Pillado

Non se entende moito do que lemos cada día nos xornais se non se ten en conta esta realidade: Franco leva morto case tantos anos como os que oprimiu este país, mais o espectro da ditadura segue a roldarnos na vida cotiá. E, se rastrexamos nas grandes fortunas familiares de hoxe, abraia a constatación de como moitas delas se fixeron ao abeiro da ditadura, por non falar dos comportamentos e ideas dun sector moi amplo da nosa sociedade, asentado con firmeza nos baseamentos do franquismo, malia a capa de verniz democrático que, se se rasca unha miguiña, desaparece con facilidade.

As novas xeracións descoñecen en gran medida ese pasado, saben moito máis do acontecido coa Alemaña nazi. Mais non é só a mocidade actual. A xente da miña xeración e das posteriores medramos e vivimos ignorando aspectos esenciais do noso pasado.

Ler o libro de Rafael Pillado supón mergullarnos intensamente neses anos pasados. Nel está o esencial: a represión da posguerra, a fame, a inmensa inxustiza que o presidía todo. A ausencia de liberdades, o secuestro da cultura, as barreiras que atopabamos os fillos das clases traballadoras para acceder aos estudos. A explotación inmensa da clase traballadora, os accidentes laborais, os primeiros pasos para organizarse sindical e politicamente. Os conflitos en Bazán,  en PYSBE, en Peninsular Maderera, en Megasa… As detencións pola actividade sindical e política, os interrogatorios, os golpes, o cárcere. O papel represivo do TOP, os estados de excepción, o papel xogado polo Partido Comunista durante o franquismo, os cambios en Europa, a revolución que supuxo a intervención soviética en Checoslovaquia…

O libro está estruturado en tres partes. A primeira lévanos desde o nacemento ata o remate do servizo militar. Son os anos de infancia, de mocidade, de formación, do comezo do compromiso da loita contra a ditadura.

A segunda vai desde o ano 1965 a 1972. Os anos máis intensos. Os da loita sindical continua, os anos do cárcere, os anos da vida en común con Pilar…

E a terceira parte ábrese en 1972, co capítulo titulado “10 de marzo: o crime foi en Ferrol”, crónica detalladísma daqueles días, da protesta e da represión: de lectura imprescindible para toda a cidadanía. E, logo, a longa tempada no cárcere, o Proceso 1001 que tanta repercusión tivo, o proceso dos 23… O atentado contra Carrero Blanco, as últimas condenas a morte do franquismo, a morte do ditador. E, por fin, a liberdade persoal e o inicio dunha nova etapa na vida española.

Un remata de lelo e sente o corazón a bater con forza, e os ollos brillan coma cando se asiste a un prodixio. Porque estas memorias están enchoupadas de verdade, de vida, de paixón, de amor. Ten toda a razón Manolo Rivas, cando di no artigo que lle dedicou en EL PAÍS:

É unha verdade que se le lixeira, que atrapa como unha mestura de memoria persoal, novela histórica, testemuño político, e intriga de serie negra (…) Loitaban polos seus dereitos, si. Loitaban por nós. Polos dereitos humanos. Podemos falar de alta diplomacia e sutís xogos de xadrez na Transición. Mais o que de verdade abriu unha fenda e fixo abanar a ditadura foi a clase obreira, cun papel sobranceiro en Ferrolterra e Vigo, naquel 1972.

Remato: ¡Que agasallo para o lector! Aínda bo é que queda a promesa de que haberá unha segunda parte que chegará deica a actualidade. Xa devezo por lela!

 

 

 

«O sal da terra» e a Caza de Bruxas

O sal da terra (Sal of the Earth, de Herbert J. Biberman, 1954)

 

Unha película clandestina.

Durante moitos anos, O sal da terra foi para min unha desas películas que sempre se citaban nos libros de historia do cine, mais da que nunca atopara rastro ningún. Se, como souben despois, foi un filme boicoteado, censurado e perseguido nos EE. UU., non é nada raro que por España non aparecese unha copia ata despois da morte de Franco, que ademais debeu de ter unha circulación mínima.

Ata que, aló polo 1984, as mulleres da AGM (Asociación Galega da Muller) de Ferrol decidiron conmemorar o 8 de marzo proxectando esta película mítica e maldita, unha das primeiras obras abertamente feministas de toda a historia do cine. Unha película que, como lemos no blog “El cine de solaris”, «representa ese sal da terra que mantén o berro revolucionario, o que se enfronta a todo abuso de poder e a toda opresión. E ademais de revulsiva, é fermosa».

Aquel día, por razóns que non veñen ao caso, non puiden asistir; mais foi como se estivese, porque tiven quen ma contou plano a plano, aumentando o meu desexo de vela algún día.

 

Unha lección de dignidade

Tiven que agardar ata hai poucos anos, cando por fin conseguín mercala a través da Rede. Cando me chegou á casa o DVD, puiden vela na versión orixinal subtitulada. A súa contemplación aínda supuxo unha emoción maior da que agardaba. Unha película de sinxela grandeza, desas que dignifican a arte do cine. Rodada con moi poucos medios, case sen actores profesionais, sometida a múltiples presións para que non fose adiante e estreada case en condiciónos clandestinas.

O sal da terra ponnos fronte a ideas e actitudes que, ben ao noso pesar, volven estar de actualidade neste comezo do século XXI, cando a voracidade capitalista parece insaciable e hai que loitar polos dereitos máis elementais. Iso que chamamos “crise” para non pronunciar o que de verdade é: o espolio por parte do capital de todo o que chamamos estado do benestar, a destrución do que a clase obreira foi conseguindo ao longo dos últimos cen anos.

A revolución das mulleres

Sen ánimo de contar a película, si que paga a pena sinalar algúns elementos. Os feitos que se relatan sucederan só dous anos antes de rodala: no estado de Novo México houbera unha folga dos mineiros dunha importante explotación de zinc. Promovérona os de orixe latina, que cobraban moito menos ca os mineiros brancos.

A represión patronal chegou a tal grao de dureza que obrigou ás mulleres a continuar elas coa folga, abandonando os labores do fogar, o que provoca o malestar dos homes (“Seica te sentes mellor se hai na casa alguén inferior a ti?”, dille a protagonista ao seu marido). O conflito de clase e o conflito de xénero xuntos nunha mesma historia!

A película rodouse nos mesmos lugares da folga, e os mineiros fixeron de actores improvisados. Sen demagoxia, con tanta naturalidade coma se fose un documental, O sal da terra ofrécenos un anaco de vida como poucas veces se viu no cine. Sen dubida, unha película que todas e todos deberiamos coñecer.


A «caza de bruxas» e a Lista Negra

Estes nomes lévannos a un dos episodios máis vergoñentos da historia dos EE. UU. Despois da 2ª Guerra Mundial, desatouse en todo o país unha histeria anticomunista que, en realidade, era un ataque en toda regra á liberdade de expresión e ás ideas de esquerda.

Froito disto, no ano 1947 créase no Congreso o Comité de Actividades  Antinorteamericanas, presidido polo senador Joseph McCarthy, un nome que merece pasar á Historia Universal da Infamia. A este home, Nicolás Guillén dedicoulle un poema que paga a pena ler.

Na persecución de todo o que soase a ideas “comunistas” (chegáronse a prohibir 30.000 libros, entre eles Robin Hood!), o comité centrouse nas actividades do mundo do cine, por considerar que aí estaba o foco dos que transmitían ideas de esquerda a través das películas.

Así comezou o que logo se chamou a Caza de Bruxas. Directores, actores, guionistas… foron interrogados, castigados se non declaraban ou non se aviñan a delatar outros compañeiros e, finalmente, represaliados.

Elaborouse unha Lista Negra cos seus nomes, e deuse orde a todas as produtoras de Hollywood de que non lles podían dar traballo ningún. Arrepía examinar os nomes desa lista, que serve para dar conta de enorme infamia que dominou o cine norteamericano na década dos cincuenta e parte da dos sesenta.

 

(o vídeo da película)

 

Así naceu O sal da terra

O director da película, Herbert J. Biberman; o produtor, Paul Jarrico ; o guionista, Michel Wilson, así como os técnicos que lles axudaron a facela, estaban todos incluídos na Lista Negra. Por iso, con poucos cartos, marcharon lonxe de Hollywood, a Novo México, a facer esta película. Bertrand Tavernier, na súa obra coescrita con Jean-Pierre Coursodon 50 anos de cine norteamericano, dixo de O sal da terra que  “é probablemente unha das únicas obras non criticables da Historia do Cine: o seu meirande mérito é o feito mesmo da súa existencia”.

«O sal da terra é todo un reto na historia do cine norteamericano. É difícil dar cunha película que conserve tanta vixencia e que apunte tantos camiños que aínda permanecen inexplorados, como o feito de que a narración coa voz en off corra a cargo dunha muller, adquirindo a historia un punto de vista que sitúa as reivindicacións domésticas e sexuais en primeiro termo. A igualdade non é un concepto etéreo, vennos dicir a película, senón unha loita constante que hai que comezar e manter.» (Manuel de la Fuente, blog “La página definitiva”).

De querermos afondar máis na xénese e análise d’O sal da terra, recomendo este ensaio publicado na web “El ojo que piensa. Revista de cine iberoamericano”

 

“Se estou aquí é por ela”

A estatua de Rosa Parks xa está no Capitolio dos EE UU

Hai uns días, o pasado 27 de febreiro, Barack Obama descubría a estatua a tamaño natural de Rosa Parks (1913-2005), unha escultura instalada no Salón Nacional das Estatuas do Capitolio, a primeira dunha persoa negra que forma parte del. Malia estar decidida a construción da estatua desde o ano 2005, non foi inaugurada ata agora, aproveitando o centenario do nacemento da activista negra.

Xa falei nun post anterior sobre Rosa Parks e sobre as razóns de que sexa un modelo de vida para todas as persoas que desexamos un mundo máis xusto e máis libre. Só recollo aquí algunhas das palabras que o presidente Obama pronunciou (na foto,  aparece sentado no autobús onde Rosa Parks protagonizou o acto de dignidade):

Fixemos ben ao colocarmos esta estatua aquí. Non podemos honrar mellor a súa memoria que situándoa a carón de quen forxaron a historia deste país. (…)  Nun só instante, co máis simple dos xestos, ela axudou a cambiar a historia dos Estados Unidos e do mundo. (…)  Eu estou aquí grazas a Rosa Parks.

Aproveito esta ocasión para recuperar aquí o artigo que publiquei no desaparecido Xornal de Galicia, aló por marzo do 2009, titulado “Loanza de Rosa Parks”.  Como os contidos do Xornal de Galicia, por decisión empresarial, foron eliminados para sempre da Rede e non se poden enlazar, reproduzo aquí o texto que conservo no meu ordenador.

 

LOANZA DE ROSA PARKS

 A muller que aparece na fotografía é Rosa Parks, unha costureira de 42 anos que, en 1955, residía en Montgomery (Alabama). O 1 de decembro dese ano esta muller negouse a cederlle o seu asento a un home branco que ía de pé no bus, o que motivou que fose encarcerada baixo a acusación de “perturbar a orde”.

O feito, un sinxelo acto de dignidade individual, tivo un papel moi relevante na eliminación dunha lei inxusta e na consolidación do Movemento polos Dereitos Civís nos EE. UU., unha reivindicación de longo alento sen a cal sería impensable que Barack Obama fose hoxe presidente.

“Estaba farta de ceder e ceder”, escribiu Rosa na súa autobiografía. Non aceptaba, por dicilo con palabras de Rosalía de Castro, outra rebelde, “ser estranxeira na súa patria”. Negouse a ser cidadá de segunda: quería ter os mesmos dereitos que os brancos e manter intacta a súa dignidade persoal. A de Rosa Parks foi unha lección de vida imposible de esquecer.

 

A mentira sobre as armas de destrución masiva en Irak e a referida á imposición del gallego teñen moitos puntos en común. Ben sei que a súa relevancia e dimensión son moi distintas; ao que me refiro aquí é só á metodoloxía utilizada, a ese obxectivo de establecer como socialmente verdadeira unha idea que de feito non o é.

Lembremos o fraude xigantesco urdido polo goberno de Bush: créase a mentira e preséntase unha morea de probas falsas (aquel patético Colin Powell cos tubos de ensaio!). Os medios de comunicación maioritarios difunden o bulo entre a cidadanía. Non se din nunca as razóns verdadeiras da invasión e empréganse grandes palabras para xustificala. Dá igual que despois, destruído Irak, se vise que non había tales armas. Todo vale, que máis ten!

A estratexia para difundir a pretendida imposición del gallego segue exactamente os mesmos pasos: créase a mentira aínda que contradiga os datos da realidade. Desde os medios trabállase para estender a falsidade. Aparecen asociacións que, amparándose en nomes equívocos, se declaran oprimidas por esa imposición. Retórcense palabras como liberdade ou bilingüe para facelas dicir o que non son… Todo vale, unha vez máis!

 

Cómpre non esquecer nunca esta evidencia: a lingua que naceu hai máis de mil anos neste país non é propiedade de ningún grupo político ou social, senón que é de todas as persoas que vivimos e soñamos nel, e tamén da xente que tivo que marchar e anda espallada polo mundo adiante. Un ben colectivo cunha historia onde hai moitos tramos de amargura.

Se non se quere que haxa cidadáns de primeira e de segunda, teñen que crearse as condicións para que se poida vivir en galego coa mesma normalidade coa que se pode facer en castelán. Entre outras cousas, é preciso que a poboación sexa competente nas dúas lingua oficiais, para que logo cadaquén decida libremente se usa unha ou outra nos diferentes ámbitos e situacións. A dobre competencia é imprescindible para garantir a liberdade lingüística.

Esta dobre competencia xa a posuímos todos os cidadáns que temos o galego como lingua habitual, mais o contrario non ocorre. A oposición entre castelán falantes e galego falantes é, en boa medida, unha falsidade. En todo caso, a oposición será entre os que temos competencia bilingüe e os que se obstinan no mantemento da competencia monolingüe vivindo nun país con dous idiomas oficiais.

De non ser así, como poderei facer efectiva a miña liberdade individual para utilizar o galego na vida diaria? Se cadra, o que se me está a pedir dun xeito implícito é que sexa dócil e cambie de lingua (nos despachos, nos comercios, nas consultas…) para evitar conflitos. O doado é abaixar a cabeza, claudicar en ámbitos adversos, deixar o galego para cando esteamos na casa ou con persoas de confianza: unha lingua só para o guetto. Podería facelo, xaora, mais a miña liberdade quedaría coutada de raíz.

Neste punto, emerxe a figura de Rosa Parks. Un modelo de comportamento para todas as persoas que desexamos unha sociedade onde non haxa cidadáns de primeira e de segunda. Moitos brancos fixeron seus os ideais de Rosa Parks, moitos castelán falantes nos han acompañar neste camiño de esperanza. Para que agromen por fin os significados verdadeiros das palabras democracia e liberdade.

 

Con Rosalía, en Xixón

Cantares Gallegos (Rosalía de Castro, 1863)

Debeu de ser aló polo 1965 ou 1966, non lembro ben a data, cando puiden ler enteiro o libro Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro. Daquela eu estudaba Peritaxe Industrial na Universidade Laboral de Xixón, uns estudos que me ocupaban case todas as horas do día. Mais tamén me gustaba frecuentar a biblioteca central, que levaba unha muller de nome Ana María. Fixen amizade con ela, que me deixaba fedellar entre tanto libro como alí había; libros distintos dos das outras bibliotecas da Laboral, máis orientadas aos previsibles gustos do alumnado.

Alí foi onde atopei un exemplar de Cantares Gallegos, non lembro en que edición. Como moitos mozos do meu tempo, coñecía anacos dalgúns poemas soltos de Rosalía; mesmo lembro unha marca de viño que traía na etiqueta o «Adiós ríos, adiós fontes» completo. E supoño que algún poema seu viría no libro de literatura que estudaramos nos cursos de Oficialía, mais habían ser de En las orillas del Sar.

Tiven comigo aquel exemplar durante varios días. Lin e relín nel cunha emoción que desde hoxe é difícil de entender. Un libro que me traía as palabras da lingua de Vilalba, uns poemas que me emocionaban, ou me facían rir, ou me entristecían, pois de todo había naquel libro inesgotable. Como había que volvelo, copiei varios dos poemas nun caderno, que aínda debe de andar por algures: non só os máis brillantes, como «Adiós, ríos, adiós fontes»,  «Campanas de Bastabales» ou «Castellanos de Castilla», senón tamén outros que me engaiolaron, como «Cantan os galos pra o día» ou «Mais o que ben quixo un día».

Daquelas xornadas de lectura apaixonada, lembro unha tarde de diario en que marchei só a camiñar polos carreiros de Deva, unha aldea situada a dous ou tres quilómetros da Laboral. Un río beirado de árbores, unha ponte vella, un cemiterio con ese engado que só teñen algúns camposantos rurais. Aquela tarde paseina lendo a Rosalía, cunha emoción que poucas máis veces sentín diante dun libro.

Pasado o tempo, puiden ler Follas Novas, o que máis valoro de todos, o libro que sitúa á nosa poeta á altura das mellores voces da literatura mundial, e tamén ese libro de infinita tristeza que é En las orillas del Sar.

E, xa entrados nos anos setenta, para popularizar Rosalía entre a xente nova foi moi importante o LP que Amancio Prada lle dedicou en 1975. Xa había algún poema no seu primeiro disco, Vida e morte, pero o dedicado a Rosalía foi un agasallo inmenso que, aínda hoxe, non canso de escoitar. Logo viñeron ben máis versións dos seus poemas por parte doutros cantantes e de ben grupos, mais esa xa é outra historia.

Que neste 2013, cando non só celebramos o Día de Rosalía, coma cada 24 de febreiro, senón tamén os cento cincuenta anos da aparición de Cantares Gallegos, a obra e a persoa de Rosalía estean tan presentes e tan vizosas entre nós enche o peito de entusiasmo. Coma os clásicos que merecen tal nome, a obra de Rosalía parece escrita onte mesmo. Fálanos a nós e fálalles aos lectores que a descubrirán no futuro. Que fortuna, termos unha figura así na cerna da nosa cultura!