Josep Coll: unha reivindicación

De Coll a Coll (1984), de Josep Coll i Coll

(Todas as imaxes desta anotación son obra de Josep Coll, a maioría publicadas na revista TBO)

Nun libro meu publicado non hai moito, O rastro que deixamos, dedícolle ben de páxinas aos tebeos que tanto marcaron a miña infancia. Desas páxinas reproduzo aquí unhas poucas liñas:

O cine dos pobres ou os heroes de papel, téñenlles chamado os teóricos que estudarían o fenómeno algunhas décadas máis tarde. A ración de fantasía, de aventura, de humor, nuns tempos duros como foron os anos cincuenta. (…) Para nós non eran cómics, nin banda deseñada, nin narrativa debuxada, nin sequera historietas. Chamabámoslles tebeos ou contos: de guerra, de risa ou de amor e de fadas, segundo a clasificación informal que usabamos. (…)

Malia non haber a ampla variedade dos de aventuras, tamén contabamos cunha oferta variada de tebeos de humor. Mais os que mercabamos e liamos con entusiasmo eran só uns poucos: o Pulgarcito, o DDT, o Tío Vivo e o TBO. Tamén liamos outros, como Jaimito ou Pumby, ben menos atractivos.

Nos tres primeiros traballaban a maioría dos autores inesquecibles daquela época, o corazón creativo da editorial Bruguera: Escobar (Carpanta, Zipi y Zape, Petra, criada para todo), Peñarroya (Don Pío, Gordito Relleno), Vázquez (Las hermanas Gilda, La familia Cebolleta, Anacleto, agente secreto), Jorge (Doña Urraca) ou Cifré (El repórter Tribulete). Os seus personaxes pasaron a formar parte da vida cotiá, e na casa comentábanse as súas andainas coma se fosen as de persoas próximas. Axudaba a esta identificación o feito de que nas súas historias se reflectían moitas das miserias da sociedade española da época.

Tamén no TBO apareceron series inesquecibles, desde La familia Ulises, de Benejam, ata Los grandes inventos del TBO, obra de diversos autores, pasando polas achegas de Coll, un humorista excepcional.

Pois ben, de Coll, de Josep Coll i Coll (1923-1984) é de quen quero falar hoxe. Se cadra porque é o máis esquecido de toda aquela xeración, algo ben inxusto para un autor que tantos nos gustaba: un dos poucos que xustificaba gastar dúas pesetas en mercar o TBO.

O esquecemento quizais se deba a que, a diferencia dos outros autores, el non creou personaxes fixos. Gustáballe máis traballar con personaxes arquetipos (o náufrago, o ladrón, o automobilista, o explorador en África, o home da rúa…) e desenvolver con eles situacións olladas sempre cun humor branco e cun toque entre surrreal e absurdo.

Por fortuna, hai na Rede achegas moi interesantes á súa vida e ao seu traballo. Dunha das mellores, obra de Miguel Fernández Soto, reproduzo aquí estes anacos:

El estilo de Coll entra de lleno en la línea de humor blanco cultivado en el TBO, pero siempre desde una sútil ironía. Un humor eminentemente gráfico introduciendo en sus escenas de la vida corriente una ligera desviación hacia el absurdo que provoca un final inesperado y sorprendente (…)

Coll utiliza con frecuencia personajes-tipo que han llegado a caracterizar su obra: automovilistas, soldados de opereta, naúfragos, exploradores y antropófagos, cazadores de fieras vivas, médicos, ladrones y sobre todo el individuo normal, de la calle.

 Sus escenas de la vida corriente nos siguen pareciendo tan frescas y vivas como cuando fueron concebidas, y es que Coll consigue imprimirles un carácter universal y atemporal, una razón más para considerarlo un clásico.

 Josep Coll non tivo unha vida nada doada, mesmo traballou de albanel durante os últimos anos, tras constatar que gañaba máis que debuxando para o TBO. Nos primeiros anos oitenta, coa aparición da revista Cairo, desde a que o reivindicaron como un precedente da liña clara que defendía a revista, tivo un recoñecemento efémero. Acabou suicidándose en 1984. Os que o seguimos admirando, agardamos por ese gran álbum que recolla toda a súa obra. Ha chegar algún día, seguro.

E, como remate, velaquí o único vídeo sobre a obra de Coll que atopei na Rede:

Gianni Rodari: unha conversa imaxinaria

(Cartel das Xornadas Municipais de Pedagoxía. Mugardos, 1985. Deseño de Inmaculada Reino)

Unha entrevista n’As Roladas (nº 8 – 1980)

(Esta entrada é continuación da anterior, “Para que ninguén sexa escravo”)

Algúns meses despois da morte da Gianni Rodari, no outono de 1980 (33 anos xa!), escribín un texto que se publicou no número 8 da revista As Roladas-2, que editabamos os do MCEPG (Movemento Cooperativo de Escola Popular Galega). Debeu saír a finais dese ano ou a primeiros do seguinte, daquela non lles poñiamos data ás revistas.

Relido agora, desde a distancia, constato que algúns dos males que eu criticaba no texto xa desapareceron hai tempo; outros seguen aí, inmunes a todo cambio. Tamén hai aspectos que antes defendía con ardor e que agora matizaría con gusto. Así é a vida!

Mais o importante é deixar testemuña da fonda influencia que Gianni Rodari exerceu en min e noutras persoas da miña xeración. Hoxe dá gusto ver como a maioría dos seus libros están ao noso alcance, tamén en galego. O nome de Rodari, por fortuna, xa é un referente que toda a xente acepta. E a Gramática da fantasía segue aí, con tanta ou máis vida que cando a lin abraiado por vez primeira.

Velaquí o PDF do orixinal da entrevista. E, a seguir, a súa transcrición, na que só fixen os mínimos cambios ortográficos e léxicos (as palabras que poño ditas por Rodari son todas súas; pertencen á Gramática da fantasía e ao artigo “Un xoguete chamado libro”):

 

GIANNI RODARI: UNHA CONVERSA IMAXINARIA

 Este verán morreu Gianni Rodari. Os xornais, as axencias de noticias, non informaron do seu pasamento. Nin ten sequera tivo, como Piaget, un recunchiño polas follas do medio. Porque os xornais teñen a obriga de ocuparse dos asuntos serios e importantes e ¿a quen diaño lle pode importar a morte dun italiano que pasou case 30 anos da súa vida escribindo contos para rapaces (xa se sabe, literatura de segunda clase), que perdeu o tempo facendo de mestre de nenos pequenos e que, para máis inri, era militante comunista?

Pero a vida dá moitas voltas, e agora, cando Rodari desaparece fisicamente, empeza a vivir en Galicia. Porque os seus libros –e sobre todo a súa Gramática da fantasía—están a ser lidos e utilizados por moitos mestres e mestras da nosa terra.

Unha noite deste outono andaba eu a voltas cos libros de Rodari. Lembraba a Montag, o protagonista de Farenheith 451, cando di que «detrás de cada libro hai un home que me fala». No noso país as noites son longas e propician as conversas. E, por outra banda, falar cos mortos é algo vivo e cotiá na nosa cultura popular. Así que non me resultou estraño atoparme, logo dun longo silencio, co meu amigo italiano. A idea de facerlle unha entrevista foi cousa súa e saíu case sen decatármonos. O que transcribo a seguir é un resumo desa conversa:

–Escoita, Rodari: antes de comezar a entrevista propiamente dita convén que coñezas un pouco a realidade da escola galega, tan distinta das experiencias italianas. Aquí, en Galicia, a escola non só tenta reproducir e asentar os valores das clases dominantes, o mesmo que no resto do Estado Español, senón que ademais é o axente dun peculiar proceso colonial, impoñendo moitas veces unha lingua e uns contidos que non teñen nada que ver coa nosa realidade. Isto fai que as porcentaxes de fracaso escolar acaden unhas cifras de escándalo. Ti, nos teus escritos, defendes a creatividade, a fantasía, o xogo coas palabras. ¿Iso non será un perder o tempo, un tempo que debería dedicarse a uns contidos máis útiles?

–A creatividade e a fantasía serven ás persoas precisamente porque en aparencia non serven para nada. Pero serven ao home completo. Se unha sociedade baseada no mito da produtividade só ten necesidade de homes mutilados –fieis executores, dilixentes reprodutores, dóciles instrumentos sen vontade—quere dicir que está mal feita e que é necesario cambiala. Para cambiala son necesarios homes e mulleres creativos, que saiban utilizar a imaxinación. Desenvolvamos a creatividade de todos, para transformar o mundo.

–Penso que son moitos os ensinantes que están de acordo con estas ideas túas. Pero que, na práctica, relegan as actividades creativas a un plano secundario, a unha especie de actividade para os tempos libres. ¿Que pensas sobre isto?

–É imposible concibir unha escola que se fundamente na actividade do neno, no seu espírito de investigación e na súa creatividade, se non se lle concede á imaxinación o lugar que merece na educación. O cal significa que entre as tarefas do educador-animador está a de estimular a imaxinación dos nenos, ceibándoa das precoces cadeas con que a atan os condicionamentos familiares e sociais, alentala a competir consigo mesma, a deixar de ser imaxinación que consume para se transformar en imaxinación que crea.

–Pero, ¿onde queda entón a xerarquía entre as distintas materias? ¿Acaso non son unhas máis importantes ca outras?

–É que non debe haber ningún tipo de xerarquía entre as distintas materias. Hai, no fondo, unha soa materia: a realidade, enfocada desde todos os puntos de vista, comezando desde a realidade próxima, a comunidade escolar, o xeito de estar e de traballar xuntos. Nunha escola deste tipo o neno xa non está como consumidor de cultura e de valores, senón como produtor e como creador de valores e de cultura.

–Por esta resposta nótaseche ben o teu vencello co Movemento di Cooperazione Educativa, que parte do herdo de Freinet. E para nós, aquí en Galicia, é importante que fales con tanta claridade. Porque estase a dar o perigo, nun afán de “posta ao día”, de coller as técnicas que se derivan das novas correntes pedagóxicas, esquecendo a filosofía que subxace nelas. Collendo a casca e deixando o miolo, co que a renovación educativa é só aparente. ¿Non che parece?

–Estou de acordo. Porque entre unha escola morta e unha escola viva, a discriminación máis grande é precisamente finxir que a escola para «consumidores», que está morta, segue viva, porque este finximento non a afastará da putrefacción (que se está a producir ante os nosos ollos). Unha escola viva e nova só pode ser se é para creadores.

 

–¿E que me dis das clases de lingua? Aquí segue a confundirse a lingua coa gramática, esquecendo que o fundamental son as actividades expresivas, deixando de lado os cada vez máis importantes medios de comunicación, refugando o carácter lúdico… ¡con dicirche que hai clases de lingua onde os rapaces non falan! ¿Ti viches paradoxo semellante?

–Que pase iso é consecuencia do afastamento da creatividade. Pero, ademais, ao xulgar os textos infantís, por desgraza, a escola dirixe especialmente a súa atención ao seu nivel ortográfico-gramatical-sintáctico, que non chega nin tan sequera ao nivel propiamente lingüístico, ademais de esquecer totalmente o mundo dos sentidos. A cuestión é que na escola lense os textos para xulgalos e clasificalos, non para comprendelos. A peneira da corrección retén e revaloriza os croios, deixando pasar o ouro.

–Outro problema é o da lectura. Os nosos nenos e nenas non len, ou len por obriga, porque é un traballo que se lles manda na escola. Ti falas, nun fermoso artigo publicado en Cuadernos de Pedagogía, do libro como xoguete e como instrumento para a apertura ao mundo. ¿Poderías explicar algo máis esta idea?

—O encontro decisivo entre os nenos e os libros prodúcese nos pupitres da escola. Se se dá nunha situación creativa, onde o que conta é a vida e non o exercicio, o resultado será o gusto pola lectura, co que non se nace, porque non é un instinto. Se se produce nunha situación burocrática, se o libro é reducido a instrumento de exercitación (copias, resumos, análises gramaticais), sufocado polo mecanismo tradicional “pregunta-xuízo”, poderá nacer a técnica da lectura, pero non o gusto. Os nenos poderán ler, pero só o farán se se senten obrigados a iso. E á marxe da obriga refuxiaranse nos cómics, aínda que sexan capaces de lecturas máis complexas e máis ricas, quizais só porque os cómics aínda non foron «contaminados» pola escola.

A conversa aínda durou ben máis. Falamos da importancia dos contos populares (el publicou no 1970 unha Enciclopedia das fábulas, na que recolle máis de 800) e da súa utilización na escola, seguindo as propostas que fai na súa Gramática da fantasía; falamos dos cómics e das súas posibilidades expresivas, das que é un gran defensor; falamos da literatura infantil (da boa, non dos sucedáneos edulcorados), insuficientemente valorada e moitas veces descoñecida. Aquí é inevitable a referencia ao propio Rodari: máis de vinte libros publicados, Premio Andersen no ano 1970 e segue sendo, polo menos no noso país, case un descoñecido.

Cando rematamos de falar eu tiña ben clara unha idea: se hai unha ducia de libros que deberan ser de lectura obrigada para todo mestre, a Gramática da fantasía é un deles. É a ferramenta que nos deixou Rodari, xunto cos seus contos, para axudarmos no proceso de transformación da escola.

Mugardos, outono de 1980

Para que ninguén sexa escravo

Da Gramática da fantasía aos Contos por teléfono (Gianni Rodari)

 «Eu agardo que estas páxinas lle poidan ser igualmente útiles a quen cre na necesidade de que a imaxinación ocupe un lugar na educación; a quen coñece o valor de liberación que pode ter a palabra. “O uso total da palabra para todos” paréceme un bo lema, de fermoso e democrático son. Non para que todos sexan artistas, senón para que ninguén sexa escravo»

(Gianni Rodari, no prólogo da Gramática da fantasía, 1973)

 

O vindeiro domingo, 14 de abril, fará trinta e tres anos que nos deixou Gianni Rodari. Foi en 1980, cando en España comezaban a publicarse os seus libros. A Gramática da fantasía (o orixinal italiano é de 1973) publicouse en castelán en 1977, e eu debino mercar algo despois. O mesmo que fixen coa edición en portugués, da brasileira Summus Editorial. A súa lectura fascinoume e abraioume, xa o deixei escrito en todos cantos lugares puiden.

Cando morreu, Rodari tiña sesenta anos. Deixaba o rastro dunha vida que me segue a fascinar, non só polo moito que fixo, senón pola valentía para romper co previsible e levar adiante as súas ideas. Un militante do Partido Comunista italiano, primeiro mestre e logo xornalista, que dedicou boa parte do seu tempo a escribir narracións para os lectores infantís. Unhas narracións onde conviven con naturalidade a fantasía máis brillante e unha visión progresista da sociedade, unha ideoloxía que enchoupa todos os seus textos, mais sempre moi distante de calquera tipo de dogmatismos. Unha revolución no ámbito da literatura infantil, da que tantos nos confesamos debedores.

Os seus libros infantís (unha mención especial para Contos por teléfono, que se fai máis grande cada ano que pasa) foron un marabilloso exemplo práctico das súas teorías. É certo que uns son mellores ca outros, e que algúns mesmo me desilusionaron, se cadra porque foron textos de circunstancias para publicar no xornal infantil que dirixía e nunca pensou que acabarían aparecendo en forma de libro. Mais hai arredor dunha ducia de títulos que merecen todas as loanzas. De poucos autores se pode dicir outro tanto!

Non vou contar aquí nada do que xa está tan ben contado en múltiples lugares. Os monográficos que lle dedicaron revistas como Imaginaria (extraordinario e completísimo, imprescindible a súa consulta), Babar ou CLIJ. Cuadernos de Literatura Infantil y Juvenil ofrecen datos, comentarios e testemuñas suficientes para quen desexe enchouparse da vida e da obra do xenial escritor. E a web de SOL (Servicio de Orientación Lectora) ofrece un completísimo comentario dos seus libros, así como unha parte final con enlaces a múltiples artigos de e sobre Gianni Rodari. Por non falar das testemuñas de tantos docentes que levan o espírito do italiano ás súas clases. A Rede ofrécenos un mundo de palabras sobre el!

Por fortuna, neste 2013 temos doado acceso á maior parte da obra de Rodari. En galego, contamos con libros seus en Kalandraka (que tamén publicou a Gramática da fantasía) e en Xerais, así como algúns títulos máis antigos en Galaxia ou en Juventud.

Como este blog é un espazo para a memoria, non reiterarei datos e citas que se poden atopar no material antedito. Rebusco por cartafoles antigos do meu disco duro, na procura dalgún resto arqueolóxico, e atopo unhas notas do ano 1989, feitas para unha sesión que Xabier P. DoCampo e mais eu desenvolvemos na Coruña, no Salón do Libro Infantil daquel ano (un Salón que organizaba o Seminario de Literatura Infantil, responsable da publicación dunha excelente revista, e que aquel ano dedicou un monográfico a Gianni Rodari).  Copio aquí algúns dos parágrafos dese vello documento, que testemuñan como foi o meu encontro coa obra de Rodari:

Os mestres e mestras que saïamos das Escolas de Maxisterio faciámolo, polo menos unha minoría bastante apreciable, cunhas ideas de base bastante claras. Tiñamos unha grande fe na capacidade transformadora da escola. Críamos que o noso traballo tiña unha fonda dimensión social. (…)

Moitos de nós eramos rodarianos sen sabelo. Algunhas das ideas de Rodari xa as atoparamos, desenvolvidas doutro xeito, en Freinet. E moitas outras, en conversas ou en lecturas ou en intuicións, que che facían explorar camiños que un non sabía ben a onde podían levar. (…)

E logo chegou o encontro cos textos de Rodari. Primeiro algúns traballos soltos, moi fermosos, en Cuadernos de Pedagogía. E logo, en 1978, saíu en Reforma de la Escuela, a Gramática de la fantasía. Este libro foi unha revelación. Imposible pensar igual, imposible ser o mesmo, imposible enfrontar as clases do mesmo xeito despois de lelo.

Decontado, puxémonos a buscar máis cousas sobre aquel home e aquela obra que sabiamos imprescindible. Xabier Sesma agasallounos a Inma e a min cun exemplar de Cuentos por telefono, que aínda conservamos con agarimo. E logo apareceron Jip en el televisor, Cuentos escritos a maquina, Cuentos para jugar… E comprobamos que Rodari nos daba a teoría e os exemplos prácticos, a súa obra teórica e as súas obras de ficción.

Na primavera de 1980 morreu Gianni Rodari. Eu, desde Mugardos, dediqueille un traballo de urxencia, que apareceu en As Roladas 2, a revista que editabamos os do MCEPG (Movemento Cooperativo de Escola Popular Galega).

Ese traballo que publiquei n’As Roladas 2 heino recuperar no próximo post. Aquí remato recoñecendo con fachenda non só a influencia que Rodari tivo sobre o meu traballo nas aulas, senón tamén no meu traballo de escritor. Hai libros meus (As flores radioactivas, A escola dos piratas, Contos por palabras, Un tren cargado de misterios, A fuxida do mar…) onde é evidente esa influencia. E, aínda que en moitos outros non sexa perceptible, estou ben seguro de que as súas ideas andan por debaixo de cada unha das páxinas que escribín.Unha fortuna para min!

(“Para que ninguén sexa escravo”  ten unha continuación nestoutro post, “Gianni Rodari, unha conversa imaxinaria”)


Estraña e amarga colleita

“Strange fruit” (“Froito estraño”). Billie Holiday, 1939

A inmensa Billie Holiday

Tardei moito, demasiado, en achegarme de xeito consciente ás extraordinarias creacións de Billie Holiday. Sabía da súa existencia e érame doado recoñecer a súa voz tan singular. Mais, por unha razón ou por outra, nunca a escoitara de xeito sistemático.

Creo que foi en 1991 cando merquei o meu primeiro disco dela. Logo, en rápida sucesión, fun mercando todas cantas gravacións súas atopaba. Que doado é deixarse engaiolar por ela! Varios dos seus discos soaron unha e outra vez, como pano de fondo, mentres escribía algúns dos meus libros.

E, paralelamente, fun sabendo detalles da desacougante biografía de Billie Holiday (1915-1959. Eleanora Fagan era o seu nome verdadeiro), da súa infancia durísima, das discriminacións que sufriu por ser negra nos EE. UU. da primeira metade do século XX, dos problemas policiais que lle trouxo a súa adicción á heroína, da súa morte soa e na pobreza cando aínda non fixera os 44 anos… Afondar na súa vida levaba tamén a afondar nas súas cancións. Marabillosas, non descubro nada novo.

Unha vida que a propia cantante contou na súa biografía Lady sings the Blues, un libro que serviu de base para a película do mesmo nome (en España chamouse El ocaso de una estrella), con Diana Ross (si, a de The Supremes) de protagonista. Un artigo de Diego A. Manrique infórmanos polo miúdo das fontes para sabermos as facetas da realidade que a cantante non contou.

“Strange fruit”

De entre todas as súas cancións, a que hoxe traio aquí é “Strange fruit” (“Froito estraño”), que algúns medios como a revista Time consideraron como “a mellor canción do século XX”. Unha composición que merece figurar en lugar destacadísimo na relación dos temas críticos coa sociedade. “Strange fruit” é  unha peza dura e amarga, que reflectía unha realidade aínda máis amarga e dura.

Que interesante, a historia desta canción! Escrita en 1930 por Abel Meeropol, un xudeo comunista, logo de ver as fotos dun linchamento. A mesma persoa que, xunto coa súa dona, adoptou os dous nenos que quedaron orfos ao seren executados os seus pais, Ethel e Julius Rosenberg: unha inxustiza máis nos EE. UU. dos anos cincuenta.

O texto orixinal da canción  podemos lelo aquí.

María do Cebreiro traduciuna ao galego no seu moi recomendable libro Damas negras. Música e poesía cantada por mulleres (Xerais, 2002):

Froito estraño

Das árbores do sur pendura un froito estraño.

Sangue entre as follas e sangue na raíz.

Nádegas negras que a bris do sur abanea.

Estraño froito do que os álamos terman.

Escena bucólica do sur galante.

Os ollos vesgos e a boca torta,

arrecendo a magnolia fresca e doce.

Despois, o cheiro súpeto da carne abrasada.

Aquí hai un froito para que o arrinquen os corvos,

para que a chuvia o colla, para que o vento o zugue,

para que o sol o apodreza, para que a árbore o solte.

Aquí hai unha estraña e amarga colleita.

 O espectáculo dos linchamentos

Sabémolo por libros e películas, neste blog xa o tratei noutras entradas. A represión contra a poboación negra nos EE. UU logo da abolición da escravitude xa pertence á historia universal da infamia. Un só dato: entre 1900 e 1940 foron aforcadas 2.833 persoas.

Ás veces resulta duro aceptar que sucedeu unha realidade tan aceptada e prolongada no tempo. Mais sucedeu, e ademais de libros e películas, aí están as fotos que o testemuñan: o linchamento vivido coma un espectáculo, ao que mesmo acudían familias enteiras.

Está contado en moitos sitios. Para min, son inesquecibles as páxinas iniciais de O camiño branco (The White Road, 2002), a cuarta novela da extraordinaria serie que John Connolly  dedica ao detective Charlie Parker. Remato copiando aquí as primeiras liñas da tradución ao castelán que publicou Tusquets:

 Ya llegan.

Ya llegan en sus coches y en sus camiones, dejando atrás, en el aire puro de la noche, unas columnas de humo azul que parecen manchas en el alma. Ya llegan con sus mujeres e hijos, con sus amantes y novias, hablando de cosechas, de animales y de viajes futuros, de la campana de la iglesia y de la catequesis te los domingos, de trajes de boda y de los nombres que les pondrán a los niños que aún no han nacido, de quién dijo esto y quién lo otro, cosas todas ellas insignificantes y a la vez grandiosas que constituyen el sustento de un millar de pueblecitos que no se diferencian en nada del suyo.

Ya llegan con comida y bebidas, y la boca se les hace agua con el olor a pollo frito y a tartas recién horneadas. Ya llegan con las uñas sucias y con el aliento a cerveza. Ya llegan con camisas planchadas y vestidos estampados, con el pelo peinado o revuelto. Ya llegan con alegría en el corazón, con sentimientos de venganza y con una excitación que se les enrosca en las entrañas igual que si fuera una serpiente.

Ya llegan para ver cómo arde un hombre.

 (O vídeo primeiro é unha gravación en directo. A gravación do tema en disco podemos escoitala nestoutro vídeo)

Un mundo de palabras

(En Copenhague, a carón da Sereíña que naceu no conto de Andersen)

2 de abril de 2013: DÍA INTERNACIONAL DO LIBRO INFANTIL E XUVENIL.

Hoxe, 2 de abril, celébrase en todo o mundo o Día Internacional do Libro Infantil e Xuvenil. É unha celebración promovida pola organización IBBY (International Board on Books for Young People), representada en España pola OEPLI, da cal forma parte Gálix. Elixiuse esta data por cadrar coa do nacemento do danés Hans Christian Andersen, no ano 1805.

Ver vídeo

Cada ano, unha sección da IBBY é a encargada de elaborar un texto e un cartel conmemorativo. Nesta ocasión, o cartel fíxoo Ashley Bryan e o texto é un poema de Pat Mora, “Book Joy Around the World”, que podemos ler aquí, traducido ao galego por Concha Blanco.

Hai xa ben de anos, escribín un texto para conmemorar este 2 de abril. O texto leva por título “Un mundo de palabras”; reproduzo aquí a versión máis recente dun texto que refixen en diversas ocasións.

UN MUNDO DE PALABRAS

Cando era pequena, a miña filla tiña no seu dormitorio un globo terráqueo que, ao prender a lámpada que levaba dentro, se iluminaba coma se un sol interior o fixese brillar na escuridade. Aos dous nos gustaba facer viaxes imaxinarias e vivir as máis fascinantes aventuras por aquel inmenso puzzle de países e culturas, onde todas as pezas, as grandes e as pequenas, eran imprescindibles para conformar a beleza do conxunto.

Agora, ao lembrar os nosos xogos de antes de durmir, lembro tamén aquel globo terráqueo e o seu mosaico de cores diferentes, e penso que a súa variedade sería moitísimo maior se, en vez de sinalar só as fronteiras políticas dos Estados, recollese a moito máis rica diversidade cultural que o mundo nos ofrece. Porque a diversidade é a nota que mellor caracteriza todas as manifestacións da humanidade: un mosaico de etnias, de culturas, de relixións, de linguas, de xeitos de entender o mundo. Unha pluralidade que é a nosa riqueza maior e que, xunto coa diversidade biolóxica, é a garante dun mundo máis humano e máis xusto.

Quizais por iso, cando penso na fascinante variedade de linguas, nas diferentes palabras que as persoas empregamos para nomear o mundo, volve a min o abraio que sentía nos anos da infancia, cando lía con paixón calquera libro que caese nas miñas mans, coa certeza de que a través das súas páxinas podía coñecer o mundo enteiro. Porque as palabras son o milagre cotiá que nos fai humanos. Con elas aprendemos os nomes das cousas, expresamos todo o que sentimos, recoñecémonos como cidadáns do mundo e dámoslle vida á nosa imaxinación sen límites. As marabillosas palabras: con elas podemos vencer o tempo e mais o espazo, dialogar con persoas doutras épocas ou que viven lonxe de nós. Por iso sabemos que os libros gardan unha maxia poderosa no seu interior, xa que nos permiten coñecer a vida e os soños das persoas que se expresan en tantas linguas diferentes.

Galicia sempre quixo formar parte do mosaico da diversidade cultural que caracteriza o mundo de hoxe. A nosa é unha lingua milenaria plena de vitalidade e con vocación universal; a nosa é unha cultura atlántica que non esquece as súas raíces e que se abre con esperanza a todas as direccións da rosa dos ventos. En Galicia, neste país dos mil ríos e dos bosques profundos onde habitan os seres máxicos, neste país que contribuíu á unión de Europa a través do Camiño de Santiago e que se fundiu, a través da emigración, cos países latinoamericanos, contamos cunha literatura infantil e xuvenil que día a día consegue o milagre de ser local e ser universal. Unha literatura que é, sen dúbida ningunha, a mellor porta para entrar na cultura de Galicia e achegarse a toda a riqueza que garda.

Houbo un tempo en que puido ter sentido falar de culturas centrais e periféricas. Mais hoxe, coa presenza de Internet e cun mundo cada vez máis global, xa sabemos que non ten por que ser así. Un creador traballa sempre desde o centro do mundo, calquera lugar pode selo se decidimos que así sexa: a cultura nunca é periférica, sempre ten unha vocación universal. Desde Galicia, queremos que as nosas creacións –o mellor que podemos ofrecer, pois son as que reflicten o noso xeito de estar no mundo- cheguen a todas as outras culturas, nun intercambio enriquecedor que pode ser o xermolo desoutro mundo máis solidario e máis xusto que tantas persoas reclamamos, ese mundo que soñamos para o futuro dos nenos e nenas de todo o planeta, o mundo que tentamos plasmar nos libros infantís e xuvenís que creamos. Porque as utopías hai que soñalas, se queremos que algún día cheguen a facerse realidade.

Algunhas noites de verán gústame tombarme na herba e contemplar o ceo que nos cobre. Sei que as estrelas que vexo escintilar no firmamento son as mesmas que viron nos tempos antigos, as mesmas que tamén fascinarán ás persoas dos novos séculos que nos agardan. Un ceo amigo, que me leva a pensar nesoutro ceo de palabras e de libros que tamén comparte toda a humanidade. E sinto entón que a diversidade é o fío profundo que nos une a todas as persoas que vivimos neste vello planeta. Un planeta que é a nosa gran casa común, acubillada baixo esa colcha inmensa que polas noites se enche de estrelas e nos acolle a todos.