Algo pra seguir soñando

(A fotografía é de Inmaculada Reino: O Castelo de Cal da Loba, na Terra Chá; 1980)

TEMPO DE REGRESAR

Cando xa está a rematar setembro e os figos migueliños rebentan con tanta dozura como gardan, volvo a este milladoiro de lembranzas, ou de nostalxias, en que o blog se foi convertendo no transcorrer dos meses.

Abandoneino durante máis tempo do que pensaba, en parte por ese costume de facer unha parada coa chegada do verán, en parte porque andei a traballar na escrita dunha novela que me está a dar ben máis traballo do que supoñía. Lembrei ben veces un verso do poema “Os líquidos íntimos”, de Olga Novo (acostumada a tirar dun poema como por un becerro cando se lle ven as patas), porque levo, se ben con intermitencias, xa máis dun ano traballando nesta historia que transcorre ao longo dos anos sesenta. Iníciase o 12 de abril de 1961, cando Iuri Gagarin, a bordo da Vostok 1, viaxa ao espazo e efectúa unha órbita completa arredor da Terra; e remata o 20 de xullo de 1969, cando Neil Armstrong e Buzz Aldrin pisan por fin a superficie da Lúa.

Á novela aínda lle falta, mais iso non ha impedir que neste blog eu siga lembrando libros, películas, cancións ou cómics que, por unha causa ou por outra, foron importantes ao longo da miña vida. As persoas que tedes a paciencia de me ler xa sabedes de que vai; as que se acheguen de novas poden ir á primeira entrada do blog, onde escribín as intencións que me guiarían neste camiñar pola memoria.

Iso si: volvo ter o propósito de facer as entradas máis curtas; outra cousa será que o consiga.

E para iniciar esta nova xeira, non se me ocorre nada mellor que traer aquí a voz de Álvaro Cunqueiro. “Deloutro lado das montañas” é un poema extraordinario, onde Cunqueiro reflexiona sobre o oficio de escribir e a importancia da imaxinación. Velaquí:

DELOUTRO LADO DAS MONTAÑAS

Alguén dixo que non había cidades para soñar
deloutro lado das montañas.
Non dixo se estaban no áer ou asolagadas nas lagoas,
ou perdidas no corazón do bosque.
Os que foron acolá nada atoparon,
nin altas torres, nin xardíns,
nin mulleres fiando no adro,
nin un rapaz aprendendo a tocar a gaita.
Só eu trouxen algo pra seguir soñando
algo visto e non visto na néboa da mañán,
algo que era unha flor ou un melro de ouro
ou un pé descalzo de muller,
un soño de outro que se puña a adormecer en min,
deitado nos meus ollos,
pedíndome que o soñase máis acó das montañas,
onde non hai cidades pra soñar.

E agora ando soñando por oficio, e non sei
se son eu quen soño, ou é que por min soñan
campos, olladas azúes, pombas que xogan cun neno,
ou unha man pequena e fría que me aloumiña o corazón.

(Álvaro Cunqueiro: Outros poemas. Galaxia, 2011)

Ser nena no século XIX

A evolución de Calpurnia Tate (Jacqueline Kelly. Tradución de Carlos Acevedo. Factoría K / Kalandraka, 2013)

Lin esta novela, na súa tradución ao castelán, o ano en que se publicou. E hai unha semanas, Factoría K/Kalandraka publicou a tradución ao galego, obra de Carlos Acevedo. Un pretexto excelente para falar desta novela, unha das mellores de LIX que lin nos últimos anos  (podemos ler aquí as trinta primeiras páxinas. E aquí visitar a web da autora)

Son os meses finais de 1899, nunha viliña do estado de Texas. Calpurnia, unha nena de once anos, vive na facenda dos Tate, unha das máis ricas da zona, dedicada ao cultivo do algodón. Calpurnia é a única nena da familia, os outros seis fillos son todos rapaces. Ademais dos pais, con eles vive tamén o avó, Walter Tate, o fundador da facenda; des que se retirou, dedícase só á observación e estudo da natureza.

Calpurnia é intelixente, curiosa e observadora. O seu desexo de entender por que suceden as cousas e a súa paixón pola lectura axiña chaman a atención do avó. Este posúe un exemplar do libro capital de Charles Darwin, A orixe das especies, e a nena devece por lelo (o texto de Darwin está presente de principio a fin, pois todos os capítulos introdúcense cunha cita del).

(Este vídeo é o primeiro dun conxunto de cinco sobre a biografía de Darwin e a formación das súas teorías. A obra completa, de gran interese, dura arredor dunha hora)

Iníciase así unha relación entre neta e avó que resulta apaixonante para Calpurnia. Un día, durante un dos seus paseos polo campo, descobren unha planta de nichela que parece distinta das xa coñecidas. Recóllena, tíranlle varias placas fotográficas e envíanas a Washington para confirmar se se trata, ou non, dunha nova especie.

Durante os meses de espera, Calpurnia comeza a ser consciente do porvir que lle teñen preparado, o usual nas mulleres daquel tempo: presentarse en sociedade, casar, ter fillos, aprender a bordar e cociñar Pero ela non quere ese futuro, o seu maior desexo é estudar e levar unha vida independente. E non convén que conte máis nada, xaora.

Emociona a loita de Calpurnia Tate por ser ela mesma e por cumprir os seus soños, sen deixarse arrastrar polo destino prefixado. E tamén emociona a narración dos descubrimentos e experimentos que realiza, soa ou co seu avó, mentres a nai e a súa contorna social tratan de lle inculcar os valores que se esperan dunha señorita, que ademais é a única filla da familia.

A novela, narrada en primeira persoa pola propia Calpurnia, articúlase ao redor de dúas grandes ideas: a reivindicación dos dereitos das mulleres e a defensa da ciencia e das teorías evolucionistas de Darwin (teorías que aínda hoxe, cento dez anos máis tarde, seguen cuestionadas en diversos estados da USA).
De quedármonos só co anterior, poderíase pensar que A evolución de Calpurnia Tate é o típico libro de tese, enchoupado de ideoloxía explícita. Mais non é así, nin moito menos. A voz narradora de Calpurnia vainos contando os problemas cotiáns propios dunha nena daquel tempo, así como a súa paixón pola lectura (de novelas e de libros sobre a natureza) e o inmenso interese por entender por que suceden as cousas.

Aínda que ten un final aberto, emociona intuír con Calpurnia os vieiros que se lle abren cando o avó lle fala das mulleres, con Marie Curie en primeiro termo, que conseguiron desenvolver unha carreira científica nun contexto nada favorable. Dalgún xeito, sabemos que no século XX tamén ela acabará percorrendo eses camiños.

 

Facer cincuenta

(A fotografía é da autoría de Inmaculada Reino, nalgún momento dos primeiros anos oitenta)

Cincuenta posts

Resulta que esta é a entrada número cincuenta do blog, e o primeiro sorprendido son eu. Publiquei o post inicial o pasado 7 de outubro. Tituleino «Intencións», pois nel contaba os propósitos que me animaban a iniciar un blog, tan a destempo. Recupero aquí algunhas liñas do que puxen daquela:

Nel escribirei sobre o único que me apetece contar: os libros que lin, os cómics cos que tanto gocei, as películas que me fascinaron ou as cancións da miña memoria sentimental. En resumo: as historias que me axudaron a vivir.

O que quero contar son os momentos da miña vida en que cheguei a ese libro, a esa película, a ese tebeo… e as lembranzas que conservo deles. E facelo con subxectividade e sinxeleza. Deixándome levar polas reviravoltas da memoria, sen outra orde cronolóxica que a ditada polo azar. Un lector, sen máis.

E si, creo que polo de agora andei por ese camiño. Mais había unha cousa coa que non contaba e que, co paso dos meses, acabou converténdose na principal: a exuberancia da Rede, a cantidade de contidos e enlaces que podía enriquecer a miña achega.

Nos primeiros posts, escribía o texto e logo buscaba algúns enlaces co que adobalo. Agora fago ao revés: unha vez decidido sobre que vou falar, comezo unha pescuda pola Rede que é, con diferenza, a parte máis gratificante e atractiva.

Ao final, escribir o texto é case un pretexto para poder colocar unha parte dos moitos enlaces que fun seleccionando. Non sei se alguén os lerá ou non; pero eu linos, e aprendín deles, e quedan aí por se algún día preciso botarlles man.

E haberá que celebralo…

…e tamén agradecerlles as visitas ás persoas que entran no blog e pasan o traballo de ler o que escribo. Algunhas, ademais, adoitan deixar comentarios que enriquecen o conxunto. Obrigadísimo!

Como dalgún xeito hai que celebrar esta chegada ao cincuenta, poño aquí dous agasallos. Un deles, o que me fixeron Martin Pawley e Eloy Domínguez Serén con motivo dunha homenaxe que moito agradecín, organizada por persoas amigas. Trátase dunha montaxe feita con fragmentos dalgunhas das películas que foron importantes para min. Eles titulárono «O cinema de Agustín». Se cadra, algunhas persoas das que visitan o blog aínda non o coñecen:

O outro agasallo é un breve conto que escribín hai tempo e que, creo, só apareceu publicado nalgunha revista escolar. Titúlase «Un caso de licantropía». Velaquí:

                                  UN CASO DE LICANTROPÍA

   Conforme pasaban os minutos, a insolencia daquela alumna ía en aumento. Xa non se trataba só do seu ostentoso desprezo polas explicacións que o profesor, con paciencia infinita, tentaba enfiar naquel ambiente hostil. O peor era que, ademais, a moza dedicábase a atraer a atención do resto da clase con procedementos cada vez máis imaxinativos. Ao contrario que a do profesor, a actuación da moza acadaba, por que non recoñecelo, un éxito de público cada vez maior.

         Atentos como estaban ás impertinencias da súa compañeira, os alumnos non se decataron das transformacións mínimas que anunciaban o desastre: o medre desmesurado das uñas, as grosas sedas que apareceron polas partes visibles da pel, o sangue coloreando o branco dos ollos, os cairos afiados que asomaban por entre uns labios anormalmente inchados, a mudanza na forma e no tamaño das orellas, a desfeita nas costuras da chaqueta e do pantalón…

         Cando foron conscientes do que ocorría, era xa demasiado tarde. Algúns aínda tiveron un tempo fugaz para pensar en balas de prata e en cruces invertidas, e na ausencia da lúa chea, máis evidente no ceo azul daquela mañá de primavera, e noutras inútiles fantasías literarias e cinematográficas, tan afastadas do rutineiro ámbito docente e do mobiliario escolar que os rodeaba.

         Así de terribles e inagardados son algúns fenómenos de licantropía.

 

Toda esa xente solitaria

(Na foto, a estatua dedicada a Eleanor Rigby e a “toda a xente solitaria”, en Liverpool)

«Eleanor Rigby» (Revolver, 1966. The Beatles)

(O vídeo contén unha secuencia de Yellow Submarine, con «Eleanor Rigby» na banda sonora)

 A mediados da década dos sesenta, as gasosas La Revoltosa tiñan, nos envases dun litro, unha carapucha de papel que garantía a autenticidade do contido. Por aquel tempo, esa gasosa consumíase na miña casa, así que me era relativamente doado xuntar esas carapuchas.

E para que? Pois para participar nos concursos que organizaba La Revoltosa. Xuntabas un certo número de precintos (creo que eran dez) e enviábalos ao enderezo sinalado, xunto co título dos cinco discos que querías. Discos de 45 r.p.m., xaora, os LP eran ben máis caros.

Tiven sorte e tocoume unha das veces que enviei. E, ao pouco tempo, chegoume un paquetiño cos discos que pedira. Cinco EP (aclaración para os de xeracións posteriores: os EP eran discos de 45 revolucións que contiñan 4 cancións, dúas por cada cara, a diferenza dos singles, que só traían dúas).

E así, deste xeito, tiven o primeiro disco de meu de The Beatles, o que vemos nesta portada. Un EP procedente do extraordinario LP Revolver, coas cancións «Eleanor Rigby», «Got to get you into my life», «Dr. Robert» e «I want to tell you».

Eu xa coñecía as cancións, xaora, e todo o disco Revolver, grazas a Fernando Martínez, o provedor de libros e discos do grupo de amigos e amigas que nos reuniamos en Vilalba, como creo que xa contei noutro post. A relación que tivemos con The Beatles os da miña xeración foi intensísima. Non perdiamos disco ningún (desde o primeiro, un EP co mítico «Twist and Shout», que aquí canta Lennon en directo) e escoitabamos con fervor as súas cancións (na Laboral de Xixón mesmo faciamos audicións colectivas). Mais esa é outra historia, longa e ben simpática, haberá ocasión de contala algún día. Por certo, e para xente nostálxica, nesta páxina reprodúcese toda a discografía de The Beatles editada en España.

Daquel EP, escoitei millenta de veces as dúas cancións que me fascinaban: «Eleanor Rigby» e «Got to get you into my life». E a que traio hoxe aquí é a primeira, cunha letra moi distinta da dos primeiros temas dos de Liverpool; unha melodía e unha letra que ganan co paso dos anos, se cadra porque son símbolo dunha etapa histórica que tanto influíu, en nós e en xeracións posteriores.

Paul Mc Cartney, o autor desta marabilla, contou en diversos lugares como naceu esta canción e como chegou ao nome de Eleanor Rigby. Aquí podemos ler un resumo desa historia.

Coma outras cancións de The Beatles, «Eleanor Rigby» tivo moitísimas versións. Pola Rede, entre moitas outras, andan a extraordinaria de Ray Charles, a de Joan Baez,  a de Aretha Franklin, a da London Symphony Orchestra … e mesmo a dun grupo do que daquela chamabamos rock progresivo, Vanilla Fudge, nun disco que me entusiasmaba. A vida dá para moito!

(No vídeo, Paul Mc Cartney canta en directo “Eleanor Rigby”)

Como remate, paga a pena escoitar a versión de Aretha Franklin, nun programa en directo, no ano 1971:

 

A alegría de escribir

A POESÍA DE WISLAWA SZYMBORSKA

«Todos os meus poemas nacen do amor. Mesmo diría que todos os poemas nacen do amor; incluso aqueles que transmiten o mal teñen no fondo unha forma de amor ao mundo. Estou totalmente convencida…»

«Se a vida cotiá che parece pobre, non a culpes. A culpa é túa. Non es tan bo poeta como para reparar na súa riqueza.» (Rilke, citado por Wislawa Szymborska)

Somos moitísimas as persoas que amamos a poesía de Wislawa Szymborska. Xa o sabía, mais foi unha satisfacción confirmalo ao comprobar que na Rede ferven os lugares onde se manifesta o entusiasmo polos poemas da escritora de Cracovia e se reproducen algúns dos que cada persoa prefire. Hoxe, día 2 de xullo, a querida Wislawa faría 90 anos: esta anotación pretende ser a miña cativa homenaxe a esta marabillosa poeta.

De non ser pola concesión do Premio Nobel en 1996, é moi improbable que eu chegase algunha vez á obra de Wislawa Szymborska. A concesión do Nobel motivou que Lumen publicase o primeiro libro que lin dela, Paisaje con grano de arena, unha escolma dos libros que publicara ata daquela.

Que goce, que festa foi a lectura deste libro, que se prolongou nunha persistente relectura que aínda continúa hoxe. A de Wislawa Szymborska era unha poesía que fuxía das grandes palabras, que falaba de feitos cotiáns (un enterro, unha visita ao médico, as árbores da contorna, as miudezas dun día calquera…). Ollándoos cunha mirada orixinal e profunda, desvelaba neles os grandes temas que como seres humanos nos afectan. Un xeito de concibir a poesía que Wislawa Szymborska deixou expresado con claridade no discurso que pronunciou con motivo da cerimonia de concesión do Nobel en Estocolmo: “O poeta e o mundo”

Logo, como me ten pasado con outros autores, entroume a ansia de buscar que outros libros podía ler de Wislawa Szymborska. Unha magnífica escolma no Fondo de Cultura Económica (Poesía no completa) e outra en Hiperión (El gran número / Fin y principio) ampliaron o meu coñecemento.

Máis adiante, os novos libros seus foron traducíndose sen moita demora: Instante (Igitur), un libro magnífico que se pode ler completo na Rede; Aquí (Bartleby); Dos puntos (Igitur) e as prosas de Lecturas no obligatorias (Alfabia).

No ano 2011, Edicións Positivas publicou unha ampla escolma da poesía de Wislawa Szymborska, Versos escollidos, en tradución de Lucía Caeiro. Unha ledicia, poder ler en galego moitos dos seus mellores poemas. Tamén andan pola Rede algúns poemas máis traducidos á lingua de noso. E, cando Wislawa Szymborska faleceu (nacera o 2 de xuño de 1923; finou o 1 de febreiro de 2012), Picaversos organizou en Santiago de Compostela unha homenaxe á poeta polaca.

Non paga a pena que eu fale máis. É mellor ofrecer tres magníficas entrevistas con Wislawa Szymborska: unha aquí, outra aquí e unha terceira aquí.  E despois, invitar a un demorado percorrido por algúns dos lugares que analizan a súa obra e, sobre todo, polos numerosísimos espazos onde podemos encontrar traducións dos seus poemas. Algúns deles ofrecen unha selección admirable.

Non está de máis recoller aquí a loanza da lectura que nos fai Wislawa Szymborska no prólogo de Lecturas no obligatorias (Alfabia, 2009):

Y una cosa más, lo digo de corazón: soy una persona anticuada que cree que leer libros es el pasatiempo más hermosos que la humanidad ha creado. El homo ludens baila, canta, realiza gestos significativos, adopta posturas, se acicala, organiza fiestas y celebra refinadas ceremonias. Para nada desprecio la importancia de estas diversiones: sin ellas, la vida humana pasaría sumida en una monotonía inaguantable y, probablemente, la dispersión. Sin embargo, son actividades en grupo sobre las que se eleva un mayor o menor tufillo de instrucción colectiva. El homo ludens con un Libro es libre. Al menos, tan libre como él mismo sea capaz de serlo. Él fija las reglas del juego, subordinado únicamente a su propia curiosidad. Puede permitirse no sólo leer libros inteligentes de los que aprenderá cosas, sino también libros estúpidos de los que algo sacará. Es libre de no leer un libro hasta la última página, y de empezar otro por el final e ir retrocediendo. Puede echarse a reír en un punto no destinado a ello o, de repente, detenerse ante unas palabras que recordará durante el resto de su vida. Y, finalmente, es libre –y ningún otro pasatiempo puede ofrecerle esto– de escuchar de qué habla Montaigne o de zambullirse en el Mesozoico por un instante.

Pola miña banda, reproduzo aquí a miña escolla brevísima: tan só tres dos meus preferidos, copiados de tres das moitas páxinas da Rede.

CONTRIBUCIÓN A LA ESTADÍSTICA

De cada cien personas,

las que todo lo saben mejor:
cincuenta y dos,

las inseguras de cada paso:
casi todo el resto,

las prontas a ayudar,
siempre que no dure mucho:
hasta cuarenta y nueve,

las buenas siempre,
porque no pueden de otra forma:
cuatro, o quizá cinco,

las dispuestas a admirar sin envidia:
dieciocho,

las que viven continuamente angustiadas
por algo o por alguien:
setenta y siete,

las capaces de ser felices:
como mucho, veintitantas,

las inofensivas de una en una,
pero salvajes en grupo:
más de la mitad seguro,

las crueles
cuando las circunstancias obligan:
eso mejor no saberlo
ni siquiera aproximadamente,

las sabias a posteriori:
no muchas más
que las sabias a priori,

las que de la vida no quieren nada más que cosas:
cuarenta,
aunque quisiera equivocarme,

las encorvadas, doloridas
y sin linterna en lo oscuro:
ochenta y tres,
tarde o temprano,

las dignas de compasión:
noventa y nueve,

las mortales:
cien de cien.
Cifra que por ahora no sufre ningún cambio.


AS TRÊS PALAVRAS MAIS ESTRANHAS

Quando pronuncio a palavra Futuro
a primeira sílaba já pertence ao passado.

Quando pronuncio a palavra Silêncio,
destruo-o.

Quando pronuncio a palavra Nada,
crio algo que não cabe em nenhum não-ser.

 

LA ALEGRÍA DE ESCRIBIR

¿Hacia dónde corre por el bosque el corzo escrito?
¿A saciar su sed a orillas del agua escrita
que le calcará el hocico cual hoja de papel carbón?
¿Por qué alza su cabeza? ¿ha oído algo?
Sobre sus cuatro patas, prestadas por la realidad,
levanta la oreja bajo mis dedos.
Silencio -palabra que cruje en el papel
y separa las ramas que brotan de la palabra “bosque”.

A punto de saltar sobre la página en blanco acechan
letras que acaso no congenien,
frases tan insistentes
que consumarán la invasión.

Una gota de tinta contiene una sólida reserva
de cazadores apuntando con un ojo ya cerrado,
preparados para el descenso por la pluma empinada
para cercar al corzo y llevarse el fusil a la cara.

Olvidan que esto, lo de aquí, no es la vida.
Aquí, negro sobre blanco, rigen otras leyes.
Un abrir y cerrar de ojos durará cuanto yo quiera,
se dejará fraccionar en entidades minúsculas
llenas de balas detenidas en pleno vuelo.
Nada sucederá si yo no lo ordeno.
Contra mi voluntad no caerá la hoja,
ni una brizna se inclinará bajo la pezuña del punto final.

¿Existe pues un mundo
cuyo destino regento con absoluta soberanía?
¿Un tiempo que retengo con cadenas de signos?
¿Un vivir que no cesa si ese no es mi deseo?

Alegría de escribir.
Poder de eternizar.
Venganza de una mano mortal.