Onde hai unha biblioteca hai unha luz

Manifesto escrito con motivo da celebración do Día da Biblioteca no ano 2008. Este texto publicouse en forma de cartel, ilustrado por Xosé Cobas.

 

Onde hai unha biblioteca hai unha luz


ABRE AS PORTAS e entra. Entra neste espazo que agarda por ti, neste ámbito onde cada palabra é un don que recibimos como agasallo. Percorre todos os recantos desta casa da liberdade, respira este aire que non sabe de fronteiras, déixate levar polo río de recendos que anuncia os tesouros da biblioteca.

Estamos nun lugar especial, sería imposible confundilo. Desde o ceo debe de verse como un punto de luz brillando coa intensidade maior, como un aleph que contén a memoria e os soños da humanidade. Unha luz, si. Unha luz que escintila coma un faro entre as tebras, co rítmico latexar dun corazón inmenso que expande ondas de liberdade e de esperanza polo territorio que a circunda.

Quizais poderiamos seguir vivindo se nos faltase este aire que fai vibrar todas as células do noso corpo, se cadra as persoas continuariamos coa nosa existencia rutineira se non existise a biblioteca, mais algún lugar decisivo ficaría baleiro no noso corazón.

Faltaríanos a enerxía que nos fai desexar unha vida mellor, unha cidadanía máis libre, unha sociedade máis xusta. Doeríanos non escoitar a voz das persoas que sufriron a historia e a das que a sofren agora mesmo; sería insoportable oír só as palabras dos que tentan dirixir e controlar as nosas vidas.

Para que isto non suceda, abre as portas e entra. Ábreas sempre, todas as portas, pois cada vez que o fas incorpóraste ao río subterráneo que alimenta a biblioteca, ao torrente de liberdade que a fai vivir e lle dá azos renovados.

ABRE OS LIBROS e mergúllate na auga da vida que abrolla irreprimible desde as súas páxinas. Déixate arrastrar pola fervenza de voces, de linguas, de recendos, de paisaxes. Non esquezas nunca o abraio que experimentamos nos anos da infancia, cando se nos revela a dimensión máxica que teñen as palabras e descubrimos que as páxinas dos libros poden conter o mundo enteiro.

Como as labregas que se afanan na rebusca de espigas entre os regos despois da ceifa, tamén os escritores recollen as palabras unha a unha e elaboran con elas o humilde pan dos seus textos. Deste xeito fan que cheguen ata nós, sempre novas e sempre sorprendentes, pois os libros posúen a insólita capacidade de revivir e reinventarse en cada nova lectura.

Todas as persoas necesitamos as historias, os soños, as palabras, talvez sexa unha característica inscrita no ADN da humanidade. Necesitámolas coma o comer, como beber auga, xaora que si. Para entendermos o mundo e para entendernos a nós mesmos, para soñar outros destinos, para loar os dons que a vida nos dá. Sabemos que non poderiamos vivir sen o alento da imaxinación e da creatividade, sen as palabras que expresan a variedade e a beleza dos nosos desexos e dos nosos sentimentos.

Por todo iso, abramos os libros. Eles conteñen os soños, as paixóns, os medos, os amores, as risas. Nas

súas paxinas habita a inmensa variedade de sentimentos e experiencias da humanidade, das persoas que viven agora en calquera lugar do mundo e das que desapareceron hai moitos anos. Os libros: ríos de palabras que se nos ofrecen con xenerosidade para axudarnos a aprender o oficio de vivir, para cambiarnos a vida e implicármonos na transformación do mundo.

ONDE HAI UNHA BIBLIOTECA HAI UNHA LUZ que traspasa todos os muros, unha luz que se fai máis intensa cando medran as persoas que a incorporan ás súas vidas. As mesmas persoas que logo, ao saíren por rúas e prazas, levarán canda elas o reflexo desa luz, a semente dese mundo novo que algún día faremos agromar. Un mundo máis solidario, máis plural, máis culto, máis xusto. Un mundo onde non se escoite a voz adormecedora dos poderosos, senón as palabras múltiples e diversas de todas as persoas que habitamos esta casa común que é o noso planeta.

Agustín Fernández Paz

 

ARQUIVOS PARA DESCARGA:
cartel_dia_biblioteca
dia-da-biblioteca-galego
dia-da-biblioteca-castellano

Desde outra mirada

Ensaio publicado na revista Álbum de mulleres, na web do Consello da Cultura Galega (2-4-2010).

Desde outra mirada

Agustín Fernández Paz

1. Na procura dos fíos da vida 

Aínda que se exprese con imaxes e metáforas diversas, a idea de que a escrita se constrúe cos fíos da vida aparece de xeito reiterado nas reflexións de moitos autores. Tamén no meu caso, xaora1. Así que, se quero explicar por que moitos dos meus libros están protagonizados por mulleres ou rapazas e por que adoito crear voces narradoras femininas cando emprego a narración en primeira persoa, debo indagar nas miñas experiencias e atopar os fíos que axuden a entendelo.

Non sabería dicir ben en que momento da miña vida comecei a interesarme polo papel das mulleres na sociedade, así como sobre a inxusta situación que soportaban. Rebuscando na memoria para a elaboración deste texto, o primeiro que lembro é o impacto que me produciu a lectura do libro La mujer en España2. Impresionárame tanto que, cos escasos cartos dos que daquela dispuña, mercara dous exemplares máis para llelos agasallar a dúas persoas que daquela eran moi boas amigas miñas. A raíz desta lectura escribira un artigo na revista quincenal La Torre, que se publicaba na Universidade Laboral de Xixón, onde eu estaba daquela, facendo a carreira de Peritaxe

Industrial. Sei que gardo unha copia dese artigo por algures, mais non fun quen de atopala.

A partir de 1967, como moitas outras persoas da miña xeración, comecei a ler de xeito sistemático Triunfo e Cuadernos para el diálogo. Estas dúas revistas, de acordo co seu enfoque democrático e progresista, ocupábanse con certa frecuencia de cuestións relacionadas coa situación social das mulleres e do incipiente movemento feminista que daquela había en España. Lembro especialmente un número extraordinario de Cuadernos para el diálogo, “La mujer”3, que aínda conservo profusamente subliñado. E tamén algúns números de Triunfo, como o monográfico “El matrimonio”4, que fora secuestrado e motivara o peche da revista durante medio ano5. En Triunfo publicaba habitualmente Nuria Pompeia, con viñetas semanais de moito interese, referidas á loita das mulleres por se emanciparen.

Estes datos poden servir para rastrexar o meu interese inicial, que se veu acrecentado nos anos inmediatamente anteriores e posteriores á morte de Franco. Foron moi numerosas as revistas (Cuadernos de Pedagogía, Reforma de la Escuela, El Viejo Topo, Teima, Por Favor…) e periódicos (EL PAIS, A Nosa Terra…) que viron a luz nesa etapa de intensa confrontación de ideas. De entre elas, para a historia que tento contar, destacarei Vindicación Feminista, que se publicou mensualmente entre xullo de 1976 e o mesmo mes de 1979.

En 1974, despois de estudar Maxisterio n’A Coruña, comecei a dar clase. Era un tempo onde aínda rexía a separación escolar entre nenos e nenas, que tardaría varios anos en desaparecer. E foron tamén os anos en que se publicaron numerosos libros6 que abordaban desde múltiples perspectivas os problemas que a muller tiña nunha sociedade que aínda lle negaba os dereitos máis básicos7.

Cando saíu Vindicación Feminista, a miña dona e mais eu dabamos clase no colexio público de Gernika. Lembro ben o moito que nos interesou e a atención con que a seguiamos mes e mes, sobre todo polos artigos que tiñan que ver co oficio de ensinar (entre eles, algún sobre os roles masculinos e femininos nos contos tradicionais e na literatura infantil).

[…]

Descargar o ensaio completo:  desde-outra-mirada

Un lugar no mundo

UN LUGAR NO MUNDO

(publicado na revista GPS, nº 1, 2008)

Pasoume hai uns días, no avión que me traía de Bilbao despois de dúas xornadas intensas co alumnado de lingua galega nas universidades de Deusto e de Vitoria. Eu ía lendo Tras do solpor, a edición galega da última novela de Haruki Murakami, e, dúas filas máis adiante, outra persoa lía tamén un libro do autor xaponés. Como era unha edición en alemán e o deseño da portada non me daba pista ningunha, non puiden saber de que novela se trataba. Tanto tiña; o relevante era que alí estabamos os dous, nese estraño espazo-tempo que son as viaxes en avión, cada un lendo a Murakami na súa lingua, malia estarmos moi afastados do Xapón onde se desenvolven as historias do autor de Kafka na beiramar.

O feito pareceume a constatación dunha evidencia: calquera texto, se nel latexa a vida, se nace dunha mirada profunda e auténtica, é sempre universal. Tanto ten o lugar onde sucedan os feitos ou a lingua en que foi escrito. As boas historias non saben de fronteiras, e as persoas lémolas e facémolas nosas guiadas por esa necesidade básica que debe estar inscrita no ADN da humanidade e que tan ben soubo expresar Álvaro Cunqueiro: “o home precisa en primeiro lugar, coma quen bebe auga, beber soños”.

A anécdota da viaxe era tamén un novo vimbio que se viña sumar a outros, coincidentes todos na necesidade de actualizar o programa que, hai case cen anos, os homes de Nós deseñaron naquel momento fundacional da cultura

galega moderna: Galicia, célula de universalidade. A cultura galega como unha peza máis do mosaico mundial das culturas, dialogando en pé de igualdade con todas as outras pezas. Pois se Murakami escribe en xaponés e ten polo mundo milleiros de lectores que seguimos a súa obra a través das traducións, o mesmo pode ocorrer cos libros escritos no noso país. Un libro enchoupado de vida e de verdade, calquera que sexa a súa modalidade xenérica, ten que lle interesar a múltiples persoas de toda a periferia mundial. Tamén os nosos, desde Arraianos de Ferrín ata o Libro das viaxes imaxinarias que veñen de publicar Docampo e Cobas, pasando por Os libros arden mal de Rivas e tantos títulos máis que poderiamos citar.

Antes falei doutros vimbios. Coma tal, o Encontro que nos reuniu a un grupo de persoas en Mariñán para debater arredor da proxección exterior da cultura de noso. Ou o Simposio sobre o libro e a lectura, da Asociación Galega de Editores, arredor do mesmo tema. Ou un post esencial (17-XI-08) de Arturo Casas (http://landoa.blogspot.com), onde dá conta da súa achega ao citado simposio, en liña con outras propostas que Manuel Bragado vén deixando desde hai meses en Brétemas. Por riba, o 29 de novembro estaremos en Ourense para homenaxear a Marcos Valcárcel, anovador dos azos de Nós a través d’As uvas na solaina, ese foro imprescindible: coas raíces na terra e abertos a todos os ventos do mundo. Pois non é só o lugar, senón a mirada, quen nos define. Como dicía Octavio Paz, “pódese ser universal nunha aldea dos Andes, pódese ser provinciano no centro de New York”.

“Un artista nunca é periférico”, gústame afirmar, parafraseando a Stéphane Audran do filme danés O festín de Babette. Vale para calquera modalidade de creación, mais háseme desculpar que a concrete na escritura, o campo que mellor coñezo. Cando escribimos, o centro do mundo está encol da nosa mesa de traballo. Creamos os textos cos fíos da vida, unha vida que se nutre da sociedade onde vivimos, a local e a global. Escribimos desde aquí, desde o noso centro do mundo; mais, tal como a pedra que ao caer enche de ondas a superficie da auga, buscamos que nos lean as persoas máis próximas e as de toda a periferia mundial. As máis achegadas primeiro, xaora; son os lectores privilexiados que nos han ler na lingua de noso. Mais logo, coma as ondas da auga, desexamos que os nosos textos cheguen tan lonxe como a súa calidade llo permita.

E aquí entran os vimbios dos que antes falaba. Porque eses textos, agás excepcións puntuais, aínda teñen serias dificultades para chegar aos lectores doutros espazos culturais e a unha significativa porcentaxe da cidadanía do noso país. A economía e a política do pasado situáronnos durante moito tempo nunhas periferias culturais e lingüísticas que hoxe nos negamos a aceptar. Por iso cómpre deseñar a necesaria proxección exterior, e os camiños que os gobernos e as institucións deben abrir, con todos os axentes culturais. E, ao tempo, derrubar os valados que aínda ten o libro galego en Galicia, recluído nalgunhas librarías, se é que está, en currunchos que lembran a aldea de Astérix na Galia romana.

A difusión interior e a exterior son dúas pólas da mesma árbore, que só medrará con plenitude cando fagamos realidade o soño dos homes de Nós: sentírmonos orgullosos do noso lugar no mundo e vivirmos abertos aos múltiples camiños –os físicos e os virtuais- que nos comuniquen coa rica biodiversidade cultural desta casa común que é o noso planeta.

Agustín Fernández Paz

Descargar PDF completo: un-lugar-no-mundo

Agua de beber

Este texto publicouse en CLIJ. Cuadernos de Literatura Infantil y Juvenil  (nº 171, maio de 2004).

 

Antes de comenzar a escribir estas líneas, he puesto a mi lado un libro viejo y gastado que aprecio de un modo especial. El lomo, que algún día fue de tela azul, está ahora tan descolorido que ya casi ni se leen las letras doradas que indican el título y el autor: «Verne. La isla misteriosa». Algunas de sus hojas tienen en los bordes dibujos y garabatos hechos a lápiz. Marcas que, como las pinturas prehistóricas, remiten a otro tiempo; a un tiempo opresivo y gris, pues sé que están hechas por mí en los primeros años cincuenta, cuando yo era un niño.

Para cualquier persona, este libro sería un ejemplar de escaso interés. Pero para mí es un libro capital, porque era uno de los pocos que había en mi casa y, sobre todo, porque fue la novela con la que mi padre, quizá sin pretenderlo, me contagió su entusiasmo por las historias guardadas en los libros. Fue en sus páginas donde experimenté por primera vez la sensación de que a través de las palabras podía viajar por el tiempo y el espacio, y expandir el territorio sin límites de mi imaginación.

En esos mismos años, el norteamericano Ray Bradbury escribía Fahrenheit 451. Montag, el protagonista de esta novela, un bombero encargado de quemar los libros en una sociedad en la que leer estaba prohibido, explicaba con demoledora sencillez la razón que lo llevaba a arriesgarlo todo para continuar con su lectura clandestina: «Siento que detrás de cada libro hay una persona que me habla». Ahí están las palabras para nombrar el milagro que yo sentía al abrir La isla misteriosa o los libros que le siguieron.

Pero quien encontró las palabras exactas para explicar la intensidad del deseo que mi padre me contagiaba cada noche fue un hombre que vivía en Mondoñedo, a unos treinta kilómetros de mi casa. Se llamaba Álvaro Cunqueiro y, también en los años cincuenta, escribió que «el hombre precisa en primer lugar, como quien bebe agua, beber sueños». Beber sueños como quien bebe agua: no encuentro mejor manera de expresar la necesidad y el placer que explican la lectura.

Ahora, cuando ya han pasado tantos años, cuando los poderosos nos hablan de una globalización hecha a la medida de sus intereses, no puedo olvidar que fue en los libros donde descubrí mi primera, y más auténtica, globalización. Los sueños, las pasiones, los miedos, las risas: en los libros están todos los sentimientos y experiencias de las personas, de las que viven conmigo y de las que desaparecieron hace muchos años. Por eso vuelvo a las palabras de Bradbury, y a las de Cunqueiro. Yo no sé decirlo mejor, en ellas está la luz que lo ilumina todo.

Descargar PDF completo: agua-de-beber

Literatura que tamén poden ler os nenos.

Ensaio escrito para o «Encontro de Escritores Galegos» celebrado na Coruña os días 29 e 30 de novembro do 2002. Posteriormente, o texto apareceu publicado en GRIAL. Revista Galega de Cultura, nº 157 (2003), páxinas 88-95.

LITERATURA QUE TAMÉN PODEN LER OS NENOS.

 Unha aclaración previa.

A petición que me  fixeron as persoas organizadoras deste encontro foi a  de   reflexionar   sobre   «cómo a  miña  opción lingüística,  o   galego, condiciona  o  meu  proxecto literario», co engadido  adicional  de que debería  expoñelo en  media  hora.  En  canto  me   puxen a  ordenar os temas e as ideas que me  parecía necesario tratar, decateime de  que era inútil calquera pretensión totalizadora. A reflexión  que se me  pide ten múltiples facetas, así que, deixándome levar pola subxectividade, só me centrarei nalgunhas das que máis me  preocupan neste momento.

Deixo    fóra,   deliberadamente,  cuestións   que  tamén   teñen   moito interese (as  especificidades  da literatura infantil  e  os condicionantes, máis formais  que temáticos, que leva aparellados; a curta historia da literatura infantil  en  Galicia e  o  abano de   tendencias  que se poden detectar hoxe nela; a súa evidente consolidación editorial e o papel que ocupa dentro do  sistema literario),  pero que xa foron  tratadas en ben ocasións e  sobre as que hai publicados un significativo número de traballos.  Eu  mesmo, nos  meus  Os libros infantís galegos (Xunta  de Galicia, 1989)  e  A literatura  infantil e  xuvenil en  galego (Xerais,  1999) tentei explicar polo  miúdo a miña visión sobre estes aspectos.

Un escritor de literatura infantil e xuvenil

A primeira faceta refírese á especificidade de ser un escritor que orienta principalmente o seu traballo ao que, para entendérmonos, chamamos o eido da literatura infantil e xuvenil.

Non vou entrar aquí na polémica sobre se existe ou non unha literatura infantil e xuvenil diferenciada. É un tema que motivou moitas reflexións, sobre el xa se escribiu o suficiente para deixar claros os argumentos das dúas tendencias. Tan só me gustaría puntualizar que, na miña opinión, quizais a polémica é menor do que parece, sobre todo se aceptamos a idea que tan ben soubo sintetizar o escritor catalán Joles Sennell cando dixo que «literatura infantil é aquela que tamén poden ler os nenos».

En todo caso, máis alá de discusións teóricas, hai un feito empírico incuestionable: a existencia dun bo número de libros que calquera de nós adscribiriamos sen dubidar ao eido da literatura infantil. Non están tan claras as cousas na chamada literatura xuvenil, porque ese si que é un terreo fronteirizo onde hai ben títulos susceptibles dunha adscrición a el ou, sinxelamente, ao da literatura que, para entendérmonos, chamaremos «de adultos». Se algúns dos meus libros -coma tal, Aire negro ou Amor dos quince anos, Marilyn-, se publicasen nunha colección dirixida ao lector adulto, estou seguro de que se integrarían sen problema ningún. O cal tería vantaxes: entrarían nas recensións críticas anuais, figurarían nos diversos panoramas narrativos que se fixesen, etc. Claro que tamén terían inconvenientes, para min moi serios, como tentarei explicar.

[…]

Descargar o ensaio completo: ensaio-novembro-2002