Entrevista de Mar Mato en Faro de Vigo. 22 de decembro de 2011.

Agustín Fernández Paz: «O protagonista de ‘Fantasmas de luz’ aprendeu nos libros e nas películas a importancia da defensa duns principios»

Faro de Vigo publica unha entrevista de Mar Mato con Agustín Fernández Paz sobre o seu novo libro, Fantasmas de luz.

«He vivido como una desgracia el traslado de los cines a los centros comerciales»
Fernández Paz elige el paro y la precariedad laboral como hilos de su última novela

MAR MATO – VIGO Agustín Fernández Paz (Vigo, 1947) es uno de los autores gallegos contemporáneos más traducidos a otras lenguas. Tiene el don de los magos de la palabra, material que trabaja desde el corazón, moldeando las letras con un denominador común: la emoción. Ese saber hacer le ha brindado numerosos y prestigiosos galardones; el último, el Premio Iberoamericano SM de Literatura Infantil y Juvenil que recibió días atrás en la ciudad mexicana de Guadalajara. Ha regresado a la tierra cargado de energía. Ayer, la derrochaba en la librería Couceiro de Compostela en la presentación de su última novela, Fantasmas de luz (Xerais, con ilustraciones de Miguelanxo Prado). En ella, habla de un hombre y una mujer que se vuelven invisibles a la sociedad tras el desahucio del paro. Él, Damián, es el Alfredo gallego de Cinema Paradiso.

—¿Dónde nace esta novela?
—Lo que me ha motivado es lo que está pasando en la sociedad con el tipo de capitalismo colonizador que tenemos y las condiciones de trabajo que impone. Por otra parte, los de mi generación somos gente que nos empapamos de cine. El protagonista es un apasionado del cine pero el hilo es la precariedad laboral y el problema del paro que atraviesa toda la novela.

—También habla de la competencia depredadora.
—Es como está la sociedad actual donde los conceptos de solidaridad y cooperación no tienen excesiva buena prensa frente al individualismo y el sálvese quien pueda. El protagonista se queda sin trabajo y poco a poco se va volviendo transparente. Por otra parte, está el cine (donde trabaja y que cierra) ya que mucha gente en vez de formarse en las aulas, acabó formándose con las películas.

—Hay otros guiños, conscientes o no. Cuando amenazan con derribar el Cine Soñadores, pensamos en Cinema Paradiso.
—Sí, en ese y en los 51 cines (no multisala) de diferentes ciudades de España que tenían un papel más relevante en la vida social y que es el tipo de cine que yo añoro. Yo he vivido como una desgracia el traslado de los cines de la ciudad a los centros comerciales. Esta novela nace de un cuento que publiqué en el año 2000. En él, ya se veía el estado social que se vive en esta novela, una precariedad laboral en aumento; conquistas sociales por las que mucha gente sufrió y que se deshacen como si fuesen un terrón de azúcar. No obstante, la novela acaba con un aire de esperanza, de que otro mundo es posible como dice el altermundismo.

—… Si hay unión.
—Solo, cuando se supere el individualismo y se consigan movimientos solidarios. El estallido del 15-M ya es un síntoma.

—Resulta difícil imaginar algo diferente de lo que existe hoy.
—Muchas veces, los cambios sociales aparecen gestándose a lo largo del tiempo. ¿Quién no nos dice que ahora no hay fermento en la sociedad para el cambio en el futuro? ¿Quién nos iba a decir a nosotros, los de mi generación, que iba a caer el Muro de Berlín?

—En el libro, parafrasea a un personaje de Gary Cooper diciendo: “La vida del hombre no vale de nada si no vive de acuerdo con su conciencia”.
—La conciencia tiene que ver con tus ideas, tu visión del mundo, lo que te mueve por dentro. Las películas y las frases que menciono en el libro no han sido elegidas al azar. Son filmes que tienen un significado, un trasfondo, con personajes que ahondan en esa idea de que precisamos otro tipo de sociedad. El protagonista ha aprendido en los libros y las películas la importancia en la vida de la defensa de unos principios.

—¿Qué películas le han marcado a usted?
—Hay filmes que dejaron en mí una huella imborrable como Jules y Jim (Truffaut, 1961) que defendía la libertad sexual. Presenta a una mujer y dos hombres que viven juntos. También me marcó Matar a un Ruiseñor (Mulligan, 1962) y las películas de Bergman. Ahora, solo nos llega el cine comercial. Desde hace unos años, las películas francesas, inglesas o italianas parece que no existen. Ahora, en la carteleras solo ves lo que ofrecen las distribuidoras norteamericanas. Así son las cosas.

—Su primera película…
—Bien, no recuerdo la primera película que vi, sino la primera de la que tengo recuerdos. Fue Cuando los mundos chocan (Rudolph Maté, 1951). Como era niño, me impresionó mucho. Después, la volví a ver y no me dio miedo.

—Usted hace poco estuvo en Guadalajara recogiendo el premio SM. ¿Cómo vivió personalmente la polémica con la TVG a la que se acusó de censurar la noticia de la concesión a usted de dicho galardón?
—La alegría interior que supuso para mí la concesión de ese premio y las muestras de cariño que recibí en México me hicieron olvidar cualquiera desconsideración anterior. Yo me quedo con muchísimas sensaciones positivas. El resto no fue nada, cosas que suceden.

—Es triste que lo traten así en su país.
—Es un tema que no tiene que ver conmigo sino con valores culturales del cine, la literatura, el teatro… que no se ven prestigiados. En otros países, promocionan las actividades artísticas de sus habitantes, pero aquí vemos que no es así.

Mar Mato

A revista «A voz de Vilalba» publica unha longa entrevista con Agustín Fernández Paz

A revista A voz de Vilalba do mes de setembro publica unha longa entrevista con Agustín Fernández Paz na que se repasa a concesión do Premio Iberoamericano SM de Literatura Infantil e Xuvenil e a publicación da súa novela Non hai noite tan longa, pero tamén a situación da lingua galega, a presenza da literatura no ensino… entre outras moitas cuestións.

A entrevista comeza cunha pregunta de Mario Paz González, o entrevistador, sobre a presenza de referencias a outros xéneros como o fantástico ou a novela negra en Non hai noite tan longa, ao que o escritor responde que «o da novela negra foi premeditado. Eu son, desde hai moitos anos, un bo lector dese tipo de novela na que, aproveitando unha historia, faise unha análise crítica da sociedade. Ademais, pra contar algo, non hai mellores tramas que as da novela negra, pois dun capítulo vanche levano ao outro, ata o final. O elemento fantástico é unha especie de marca da casa». (…)

Descargar a entrevista en PDF: avozdevilalba

Entrevista con Agustín Fernández Paz sobre «Non hai noite tan longa»: A ollada da xeración estafada. Atlántico Diario.

O Atlántico Diario publicou o domingo unha entrevista de Rosé Carrera con Agustín Fernández Paz, baixo o título «A ollada da xeración estafafada». Nela, Agustín Fernández Paz declara que «Quixen mostrar o que foi a represión e o mal que poden facer as persoas en casos aparentemente pequenos coma este».

«Trátase dunha novela honesta, na que se fai unha autocrítica de moitos aspectos da nosa sociedade e que Fernández Paz fai fluir cunha prosa áxil e un estilo e unha trama que entran de cheo no xénero da novela negra, con numerosas refereneias literarias, históricas e cinematográficas», asegura Rosé Carrera na introdución.

Descarga da entrevista, completa:  entrevista_atlantico-diario

Entrevista de Montse Dopico con Agustín Fernández Paz sobre «Non hai noite tan longa». Galicia Hoxe

A xornalista Montse Dopico publicou en Galicia Hoxe unha entrevista con Agustín Fernández Pazsobre Non hai noite tan longa. Reproducímola integramente:

Consentemento e resistencia

Agustín Fernández Paz retrata a miseria moral da sociedade das últimas décadas do franquismo en «Non hai noite tan longa», a súa primeira novela non editada nunha colección de LIX

A miseria moral dunha sociedade hipócrita, clasista e demasiadas veces sumisa ante o poder, a das últimas décadas do franquismo. Pero tamén os xeitos de resistencia, a loita por preservar a dignidade nun medio hostil, o da ditadura. Son alicerces de “Non hai noite tan longa”, (Xerais), a última novela de Agustín Fernández Paz.

A novela conta o reencontro de Gabriel, o protagonista, co seu pasado, coa historia da súa familia. Pero máis que nada parece que o obxectivo da novela é retratar o que en varias ocasións se define como “miseria moral” daquela sociedade…

O libro ten unha historia que vertebra o que se quere contar, pero do que se trata é de botar unha ollada crítica, moral, sobre a época na que a miña xeración era nova, nos anos 60. E esa é unha das regras da boa novela negra clásica. Dashiell Hammett desenvolve unha trama nas súas novelas, pero en realidade estanos falando de cuestións como a corrupción.

 

Pero considera o seu libro unha novela negra? Exemplo desa miseria moral que retrata é como se condena socialmente as mulleres violadas…

É unha obra con elementos de novela negra. Esa indagación moral, sobre todo, e xa non só o feito de que haxa unha investigación sobre un caso, o do pai do protagonista, encarcerado por un delito que non cometera. Houbo moitas mulleres coma Berta, violada e obrigada polos seus propios pais a calar, a ocultalo, porque se as culpaba dese acto de violencia de xénero dicindo que eran “lixeiras de cascos” e ese tipo de cousas.

O libro olla a abusos de poder como o dos gardas civís que torturan para sacar falsas confesións. En varias ocasións parece aludir a cousas que pasaron, e que seguen a pasar na actualidade…

A novela contrapón dúas épocas, a de cando Gabriel era mozo, e a época máis actual, o 2002. A intención era reflexionar, si, sobre aquela época, pero tamén sobre o tempo presente.

Na traxectoria da familia de Gabriel, anarquista e republicana, pode recoñecerse a de moitas…

O azar, que é moi potente, trouxo nos últimos días ás miñas mans dous libros,Éxodo de Silvia Mistral e outro de Xesús González Gómez, que falan sobre os republicanos que se exiliaron en Francia, acabaron nun campo de concentración, ou se uniron ós maquis… Documenteime moito para escribir este libro. As historias de vida teñen puntos en común…

O obxectivo de Gabriel é restaurar a dignidade de seu pai, porque “a dignidade non prescribe”. E dalgún xeito reconcíliase co seu pobo.

Gabriel actúa por mandato de seu pai, que se lle aperece despois de morto. O lector pode interpretar que é unha pantasma, ou que unha trasposición da mala conciencia, do sentimento de culpa de Gabriel por ter abandonado a súa familia. A ferida non era só da súa familia, era del, que comeza tendo unha visión moi aceda sobre o seu pobo, para despois evolucionar cara a unha óptica máis comprensiva. Ve que houbo vítimas, e xente que se deixou ir, consentidores como di a historiadora Ana Cabana…

Cita vostede, de feito, a esta historiadora e o seu traballo sobre o consentimento, e a resistencia como a outra cara do mesmo.

Cito a Ana Cabana e a outros. Non citei todo o que lin para escribir esta novela porque non viría a conto, prefiro a técnica dos escritores anglosaxóns que escollen unhas poucas referencias. Gabriel fuxira do seu pobo, cheo de xenreira polo que lle estaban a facer a seu pai. E decidira non volver nunca, de feito non o fixera en trinta anos, ata que lle morre a nai. Cando volve, decátase de que hai todo tipo de xente, coas súas debilidades, e que tamén houbo moita xente que resistiu como puido. E foi así como foi, na ditadura, en Galicia e en toda España.

Xunto a Gabriel hai personaxes secundarios importantes…

Os personaxes secundarios son moi importantes nas miñas novelas. Moitas veces quedo con ganas de darlles máis vida, pero se o fixese a novela descalabraríase. Nesta novela podería falar moito máis sobre Berta, ou sobre Milucha. A través da segunda falo sobre a represión sexual das mulleres, da que ela puido liberarse, ó contrario de moitas outras…

O Fonsito tamén é un personaxe interesante, aínda que só aparece ó final da novela. Supoño que non é casualidade que sexa de clase alta.

Non quixen facer unha novela de bos e malos, hai unha ambigüidade consciente coa que lector se ten que manexar. Non quixen deixar todo atado e ben atado. O lector ten que deducir por que o pai de Gabriel acaba no cárcere, que fallou. E, si, quixen retratar a connivencia das clases altas co franquismo, e a impunidade que chegaban a acadar. Familias que manteñen a súa posición na escala social ata a actualidade. Eu creo que a novela pode retratar unha época mellor que o documental ou un libro de historia.

IDIOMA

“Confiemos en que Negreira respecte a Lei de normalización”

Cando escribiu a novela era consciente de estar facendo un libro para adultos, no canto de literatura infantil ou xuvenil?

Realmente non. Escribín esta novela igual cás outras. E foi máis ben proposta do editor. Outras veces negueime, pero desta volta quixen probar a ver que recepción tiña, e está a ser boa.

Hai pouco estivo no acto dos 20 anos da Coordinadora de Equipos de Normalización Lingüística. E denunciou que o Goberno tenta baleirar de significado a normativa sobre a lingua…

Utilicei como metáfora as coleccións de ovos de paxaro que faciamos cando eramos nenos. Sacabámoslle ó ovo a clara e a xema e quedabamos coa casca. Pois o mesmo está a pasar coa lexislación lingüística. Só os nenos galegofalantes poderán ter ó final da educación obrigatoria un mesmo nivel de dominio do castelán e do galego.

Participou como membro de Prolingua nun acto no que se anunciaron medidas se os gobernos non respectan a Lei de toponimia. A ver que pasa agora co goberno de Carlos Negreira na Coruña…

Non o sabemos. Pero confiemos en que respecte a Lei de normalización.

Moito premio recibe. Foi nominado para os Andersen, seleccionado pola Dalkey Archive Press…

Iso é porque son maior. Sempre son de agradecer os premios… agás algún caso particular… -refírese ó Premio da Cultura Galega, que rexeitou como modo de protesta contra a política cultural e lingüística do actual Goberno-. E non me preguntas pola foto de portada, na que sae Rosa Parks, a muller que non lle cedeu o asento no autobús a un branco porque estaba “farta de ceder”. Martin Luther King escribiu sobre ela. O Movemento polos Dereitos Civís ten aínda moito que ensinarnos: a non violencia, a protesta… e o movemento do 15-M ten que ver con isto, aínda que estea menos organizado.

Montse Dopico

Agustín Fernández Paz: ‘Quixen retratar a conivencia das clases altas co franquismo’. Entrevista de Montse Dopico para EL MUNDO

  • Fernández Paz indaga na ‘miseria moral’ das últimas décadas da ditadura
  • Nomeado para os Andersen, é un dos autores galegos máis recoñecidos
  • ‘Non hai noite tan longa’, a súa primeira novela para público non infantil
  • Subliña como se manteñen no poder as mesmas familias que no réxime

Montse Dopico | Santiago de Compostela

jueves 07/07/2011

Poucos autores hai na literatura galega tan recoñecidos como Agustín Fernández Paz. Non hai premio que se lle resista. Gañou o Lazarillo, o Edebé, o Nacional de literatura infantil e xuvenil, foi incluído na Lista de Honra do IBBY, na lista The White Ravens, este mesmo ano foi escollido pola OEPLI como candidato español ao Premio Andersen 2012… Máis que consolidado como escritor, adquiriu ademais unha especial relevancia -non buscada, como el mesmo dixo-, ó rexeitar o Premio da Cultura Galega outorgado pola actual Xunta de Galicia.

A súa decisión, coherente coa súa militancia no movemento de defensa do galego, -é un dos membros fundadores de Prolingua, ademais de contar cunha ampla traxectoria no traballo normalizador no mundo do ensino-, debeuse ó seu desacordo coa política cultural e lingüística do Goberno. Agora, Fernández Paz volve á actualidade coa publicación do seu último libro, ‘Non hai noite tan longa’ (Xerais), que se pode considerar a súa primeira novela para público non infantil e xuvenil, e que acaba de presentar na Feira do Libro de Vigo. A obra conta o reencontro de Gabriel, o protagonista, co seu pasado, coa historia da súa familia, á que deixara había máis de trinta anos coa intención de non voltar xamais.

“O libro ten unha historia que vertebra o que se quere contar, pero do que se trata é de botar unha ollada crítica, moral, sobre a época na que a miña xeración era nova, nos anos 60”, explica o autor. A obra amosa algúns elementos propios da novela negra. Gabriel investiga os feitos que levaron ó seu pai, inocente, ó cárcere, acusado de violar unha rapaza. “Dashiell Hammett desenvolve unha trama nas súas novelas, pero en realidade estanos falando de cuestións como a corrupción. Así é a novela negra clásica. Nesta obra hai unha indagación moral. Sobre unha sociedade capaz de facer cousas como obrigar a calar a unha muller violada, como o personaxe de Berta. Culpaban ás mulleres dese acto de violencia de xénero dicindo que eran ‘lixeiras de cascos’ e cousas así”, indicou.

Unha ollada ao abuso de poder

O libro olla ao abuso de poder. Os pais que obrigan a calar e aturar como poida á rapaza violada. A garda civil que arranca con torturas falsas confesións. A sociedade enteira, dun pobo que lle dá as costas a un dos seus. As autoridades locais, que tapan o crime cometido polo fillo dun dos ricos da vila. “A novela contrapón dúas épocas, a de cando Gabriel era mozo, e a época máis actual, o 2002. A intención era reflexionar sobre aquela época pero tamén sobre o tempo presente. Non quixen facer unha novela de bos e malos, hai unha ambigüidade consciente coa que lector se ten que manexar. Non quixen deixar todo atado e ben atado. O lector ten que deducir por que o pai de Gabriel acaba no cárcere, que foi o que fallou. Si quixen retratar a conivencia das clases altas co franquismo, e a impunidade que chegaban a acadar. Familias que manteñen a súa posición na escala social ata a actualidade”, sinalou.

Na portada do libro sae unha foto de Rosa Parks, a muller que non lle cedeu o asento no autobús a un branco porque estaba “farta de ceder”. “Martin Luther King escribiu sobre ela. O Movemento polos Dereitos Civís ten aínda moito que ensinarnos: a non violencia, a protesta… e o movemento do 15-M ten que ver con isto, aínda que estea menos organizado”, opinou.

Na traxectoria da familia de Gabriel, anarquista e republicana, pode recoñecerse a de moitas outras represaliadas no franquismo.“Documenteime moito para escribir este libro. As historias de vida teñen puntos en común. Cito no libro á historiadora Ana Cabana, e a outros. Gabriel fuxira do seu pobo, cheo de xenreira polo que lle estaban a facer a seu pai. E decidira non volver nunca, de feito non o fai ata que lle morre a nai. Cando volve, decátase de que hai todo tipo de xente, coas súas debilidades, e que tamén houbo moita xente que resistiu como puido. E foi así como foi, na ditadura, en Galicia e en toda España”, subliñou o autor.

O pantasma do pai

Gabriel actúa por encomenda do seu pai, que se lle aparece como unha pantasma. O seu obxectivo será, así, restaurar a dignidade deste home, porque “a dignidade non prescribe”. “O lector pode interpretar que é unha pantasma, ou que unha trasposición da mala conciencia, do sentimento de culpa de Gabriel por ter abandonado a súa familia. A ferida non era só da súa familia, era del, que comeza tendo unha visión moi ácida sobre o seu pobo, para despois evolucionar cara a unha óptica máis comprensiva. Ve que houbo vítimas, e xente que se deixou ir, consentidores como di a historiadora Ana Cabana…”, asegurou.

Xunto a Gabriel, transitan pola novela personaxes secundarios importantes, como a citada Berta, ou a irmá de Gabriel, que resistiu e quedou na vila, ou Milucha, a amiga da infancia. “Os personaxes secundarios son moi importantes nas miñas novelas. Moitas veces quedo con ganas de darlles máis vida, pero se o fixese a novela descalabraríase. Nesta novela podería falar moito máis sobre Berta, ou sobre Milucha. A través da segunda falo sobre a represión sexual das mulleres, da que ela puido liberarse, ó contrario de moitas outras…”, insistiu.

Fernández Paz participou hai uns días no acto dos 20 anos da Coordinadora de Equipos de Normalización Lingüística. E denunciou que o Goberno tenta baleirar de significado a normativa sobre a lingua. “Utilicei como metáfora as coleccións de ovos de paxaro que faciamos cando eramos nenos. Sacabámoslle ó ovo a clara e a xema e quedabamos coa casca. Pois o mesmo está a pasar coa lexislación lingüística. Só os nenos galegofalantes poderán ter ó final da educación obrigatoria un mesmo nivel de dominio do castelán e do galego. Os castelanfalantes, tal como estamos, non o conseguirán”, aclarou.