Moolaadé (Ousmane Sembene, 2004)

Como cheguei a Moolaadé.

No ano 2009 publiquei a miña novela Lúa do Senegal. Foi un dos libros sobre os que máis, e durante máis tempo, me documentei. Non lembro cando iniciei o proceso, para o caso tanto ten, mais si direi que era imprescindible. Se ía contar unha historia que, en boa medida, se desenvolvía no Senegal, tiña que enchouparme da súa realidade.

Recorrín a canto recurso puiden: conversas con persoas que estiveran aló, libros descritivos e sociolóxicos (que bo, Senegaleses en España!) e tamén libros de ficción. E, xaora, diversas web, moita música, documentais e películas. Películas que me achegasen á realidade senegalesa, a ese ambiente e eses detalles que só o cine nos pode dar.

Martin Pawley foi quen me facilitou un bo lote de películas, a maioría de moito interese. Mais a que me deixou impresionado, con diferenza, foi Moolaadé, a película que Ousmane Sembene realizou no ano 2004. Un director senegalés ao que pertencen estas palabras:

«O meu público é África; Occidente e o resto son mercados. Ademais, quero manter a miña estética o máis achegada posible á narrativa oral tradicional dos nosos países, razón pola que non uso nunca métodos tomados de Hollywood ou do cine europeo. A miña meta, e espero lograla, é crear unha linguaxe fílmica africana.»

O cine de Ousmane Sembene.

Cando me puxen a saber máis sobre este director, considerado o pai do cine africano, sentín que as pezas comezaban a encaixar. Porque este home nacera na cidade de Ziguinchor, a maior da Casamance; e Ziguinchor era, precisamente, o lugar onde eu decidira situar a Khoedi, a miña protagonista. O de ambientala na Casamance non era azaroso: trátase de parte sur do Senegal, moi diferente do resto do Estado, con idioma propio e onde aínda están presentes as crenzas animistas. Pero esta historia queda para outra ocasión.

Hoxe quero falar de Moolaadé, unha película das grandes, malia a escaseza de medios de que dispuña Ousmane Sembene. Cine comprometido, cine didáctico, cine sinxelo e profundo a un tempo. Cine enraizado na sociedade senegalesa e, por iso, abertamente universal. E cine valente, pois trata un tema central en toda a África subsahariana: o bárbaro costume da mutilación xenital que aínda se lle segue a practicar a milleiros de nenas.

Esta película é a ideal para achegarse ao cine de Ousmane Sembene, autor doutras películas de grande interese e, tamén, dunha obra literaria da que en galego temos unha mostra, O xiro postal. O prólogo deste libro, “Dickens en Senegal: a vida e a obra de Ousmane Sèmbene”, escrito por Martin Pawley, magnífico coñecedor da obra do senegalés, achéganos con eficacia á biografía e á obra deste home comprometido con África.

Un filme inesquecible

 O argumento da película é sinxelo e directo, as cargas de profundidade irán aparecendo ao longo dela. Sucede nunha vila pequena do interior do Senegal, a película está falada en bambara, a lingua falada na zona. Alí vive unha muller, Collé Ardo, que no seu día non permitiu que a súa filla fose sometida á ablación. Cando chega o tempo en que, como cada ano, se inicia un ritual coas nenas que van sufrir a mutilación, catro delas foxen e piden amparo na casa de Collé Ardo. E ela váillelo dar, invocando un costume ancestral: o respecto ao moolaadé, que garante o dereito a dar esa protección.

Collé Ardo sabe ao que se arrisca, pois coa súa actitude vaise opoñer ás autoridades da vila, ás encargadas do sanguento ritual,  ás outras mulleres… A partir de aquí, contar máis sería estragarlle a película a quen aínda non a viu. Un filme admirable, exemplar e divertido.

A película está distribuída en España por Golem e Cameo Media. E pode verse on line en Filmin. Se de min dependese, non quedaría centro educativo onde non se pasase, sobre todo agora que se achega o 8 de marzo. A súa vertente didáctica é riquísima. Como escribiu Lisa Schwarzbaum, a propósito de Moolaadé (premiada en Cannes no ano 2004), «unha obra mestra así ten potencial suficiente para cambiar o mundo».

Aquí pode verse a película enteira, na versión orixinal en bambara, unha das linguas do Senegal:

Paco Ibáñez interpreta a Pablo Neruda (Paco Ibáñez, 1977)

Un disco extraordinario

No ano 1977, a miña dona e mais eu viviamos en Gernika, onde dabamos clase no Colexio Público “Allende Salazar” e, pola noite, iamos á ikastola a aprender os rudimentos do eusquera. Aquel ano apareceu un disco extraordinario, que mercamos decontado. O malo foi que, como alí non tiñamos tocadiscos, en vez do LP mercamos unha daquelas antigas cintas de casete, que escoitabamos no sinxelo reprodutor que tiñamos e que, inevitablemente, acabou estragándose co transcorrer dos anos.

O LP chamábase, pola cara A, «Paco Ibáñez interpreta a Pablo Neruda»; e pola cara B, «Cuarteto Cedrón interpreta a Raul González Tuñón.» Magníficas, as dúas partes do disco. Mais da que quero falar hoxe é só da cara A, onde Paco Ibáñez canta algúns dos poemas do máis popular libro de Pablo Neruda, Veinte poemas de amor y una canción desesperada, acompañado polos membros do Cuarteto Cedrón.

Non pretendo comentar aquí a importancia que Paco Ibáñez tivo para moita xente da miña xeración. Ha haber ocasións para referírmonos a el e a aqueles discos memorables que gravou nos anos sesenta e setenta. Uns discos con cancións que sabiamos de memoria e que, quen eramos novos daquela, cantamos aínda hoxe. “Palabras para Julia”, “A galopar”, “La poesía es un arma cargada de futuro”, “Soldadito de Bolivia”, “Como tú”… forman parte da nosa memoria sentimental.

Hai moito que dicir sobre Paco Ibáñez, non hei tardar en traelo a este blog algunha vez máis. Neste vídeo, faise unha breve achega á súa persoa e á importancia social do seu traballo:

“Es tan corto el amor y es tan largo el olvido”

Pablo Neruda escribiu Veinte poemas de amor y una canción desesperada no ano 1924, cando aínda non fixera os vinte anos. É un texto sinxelo e apaixonado, un magnífico libro sobre o amor e o desamor, que acadou enorme difusión e que, aínda hoxe, segue a engaiolar a novos lectores. Algúns dos seus poemas aparecen citados unha e outra vez, como lle sucede ao poema XX, o que se inicia co verso “Puedo escribir los versos más tristes esta noche”:

Ou o poema XII, o que se inicia con “Para mi corazón basta tu pecho”:

O LP é hoxe moi difícil de atopar, mais a Rede ofrécenos a oportunidade de escoitar a cara A completa, vinte minutos de goce con Neruda, Paco Ibáñez e o Cuarto Cedrón. Velaquí:

E, para quen desexe afondar máis no disco completo, velaquí un enlace que nos leva a un programa dunha radio da Patagonia, onde dedicaron o espazo dunha hora para escoitar e comentar todas as cancións. Pódese descargar en mp3, e paga moito a pena escoitalo enteiro.

Para rematar: hai poucos meses, editouse o disco Paco Ibáñez canta a los poetas latinoamericanos, onde o cantante volve gravar os poemas de Neruda, que se xuntan cos de César Vallejo, Alfonsina Storni, Rubén Dario e Nicolás Guillén. Un CD moi estimable, con novos arranxos e cuns acompañamentos de luxo. Con todo, eu sigo a preferir as vellas versións que tanto me impresionaron naquel afastado 1977.